ज्यांनी पहिल्यांदा अवकाश भ्रमंती करत जेफ बेजोसलाही मागे सोडले, कोण आहेत रिचर्ड ब्रॅन्सन?

Richard Branson

नवी दिल्लीः एका मुलाने वयाच्या 16 व्या वर्षी शाळा सोडली. त्याला स्वतःचा व्यवसाय सुरू करायचा होता. त्या मुलाला इतका गंभीर आजार होता की, त्याला लिहिलेले काही समजत नव्हते. आज तो मुलगा अब्जाधीश आहे. त्याचे व्यावसायिक साम्राज्य 300 उद्योगांवर पसरलेले आहे. होय, आपण बोलत आहोत व्हर्जिन ग्रुपचे मालक रिचर्ड ब्रॅन्सन यांच्याबद्दल. ते 70 वर्षांचे आहेत. पण त्यांचा उत्साह अजून कमी झालेला नाही. ते नुकतेच स्पेस वॉकवरून परतले आहेत. हे करून त्यांनी एक प्रकारे अवकाश भ्रमंतीचं स्वप्न पाहणाऱ्या जेफ बेझोस यांच्या आधीच अवकाश दर्शन केले. जेफ बेझोस यांचाही अवकाश भ्रमंती करण्याचा हेतू आहे. पण त्यांच्या आधीच ब्रॅन्सन यांनी अवकाश भ्रमंती केलीय. ज्यांनी आयुष्यात जे काही ठरवले ते सत्यात उतरवलं, अशा या रिचर्ड ब्रॅन्सन यांच्याबद्दल जाणून घेऊयात…

लहानपणापासून व्यवसायाची आवड

रिचर्ड ब्रॅन्सन यांचा जन्म 18 जुलै 1950 रोजी लंडनमध्ये झाला. त्याचे वडील बॅरिस्टर होते. आई फ्लाईट अटेंडंट होती. रिचर्ड लहानपणी इतर मुलांहून वेगळे असायचे. त्यांना डिस्लेक्सिया नावाचा आजार होता. जो ‘तारे जमीं पर’मधल्या ईशान अवस्थीला असल्याचं दाखवण्यात आलं होतं. या आजारामुळे रिचर्ड ब्रॅन्सन यांना वाचन आणि लेखनात अडचण यायची. गणिताचे आकडे त्यांना विचित्र वाटायचे. पण त्यांच्यात व्यवसायाची खुमखुमी होती. वयाच्या 13 व्या वर्षी रिचर्ड यांनी ख्रिसमस ट्री वाढवून त्यांना विकून पैसे कमावले. वयाच्या 16 व्या वर्षी रिचर्ड यांनी ‘विद्यार्थी’ नावाचे मासिक सुरू केले. त्याच्या 50 हजारांहून अधिक प्रती प्रसारित करण्यात आल्या आणि यामध्ये ब्रॅन्सन यांनी जाहिरातीद्वारे 8000 डॉलर कमावले. हे रिचर्ड यांचे पहिले यश असल्याचे सिद्ध झाले. या यशामुळे ते इतका प्रोत्साहित झाले की, त्यांनी आपले शालेय शिक्षण सोडण्याचा निर्णय घेतला.

एका स्टोअरपासून व्हर्जिनची सुरुवात

1969 मध्ये ब्रॅन्सन यांनी मेल-ऑर्डर रेकॉर्ड व्यवसाय सुरू केला. त्यांनी लंडनमधील मेल (पोस्ट)द्वारे लोकांच्या घरी म्युझिक रिकॉर्ड्स पोहोचवण्यास सुरुवात केली. रिचर्ड यांनी आपले पत्रिका कार्यालय या मेल सेवेचे केंद्र बनवले. मग त्यांच्याकडे 20 लोकांची टीम होती. हा व्यवसायही हिट झाला. परंतु काही महिन्यांनंतर टपाल संपामुळे हा व्यवसायात मोठं नुकसान झालं. याला दुर्भाग्य म्हणा किंवा चांगले, या संपामुळे त्यांना पर्याय शोधणे भाग पडले. ब्रॅन्सनने लंडनमध्ये रेकॉर्ड स्टोअर उघडले आणि त्याचे नाव व्हर्जिन असे ठेवले. सहसा आपण व्हर्जिन या शब्दाचा अर्थ लैंगिकसंदर्भात वापरतो. पण ज्यांनी कोणत्याही क्षेत्रात नव्यानं एंट्री केलेली असेल त्यांनाही व्हर्जिन म्हणतात. रिचर्ड यांच्या मते, ते आणि त्याचे भागीदार या व्यवसायात नवीन होते. म्हणूनच त्यांनी व्हर्जिन असणे हे त्यांच्या ओळखीचा भाग बनवले.

कर चुकवण्याची सवय, कायद्याचा हात आणि महत्त्वाचे धडे

व्हर्जिन रिकॉर्ड स्टोअर्स वेगाने प्रगती साधली. लवकरच स्टोअर्सची संख्या एकवरून 14 झाली. ब्रॅन्सन यांच्याकडे बरेच पैसे येऊ लागले आणि एकत्रितपणे कर चुकवण्याच्या वाईट कल्पना आल्या. ब्रेनसनने निर्यात प्रणालीमध्ये एक पळवाट शोधली आणि याद्वारे जुगाड तयार केला, ज्यावर जास्त कर भरावा लागत नाही. पण लवकरच ही चोरी पकडली गेली आणि ब्रॅन्सनला अटक करण्यात आली. तुरुंगात एक रात्र घालवल्यानंतर त्यांना दंड म्हणून मोठी रक्कम भरावी लागली. रिचर्ड म्हणतात की, हा एक अतिशय महत्त्वाचा धडा होता. तेव्हापासून त्यांनी नियमांशी खेळू नये, असा इरादा केलाय.

व्हर्जिन म्युझिक रिकॉर्ड आणि ब्रॅन्सन यांनी एक बेटच विकत घेतले

स्टोअर व्यतिरिक्त ब्रॅन्सनने संगीत रिकॉर्ड स्टुडिओ देखील सुरू केला. व्हर्जिन रिकॉर्ड्सने एकामागून एक हिट गाणी रिलीज केली. यातून त्यांनी भरपूर पैसे कमावले. ते 1973 मध्ये करोडपती झाले होते. म्हणजेच 10 लाख डॉलर्सचे मालक होते. दशकाच्या अखेरीस व्हर्जिन जगातील पहिल्या सहा विक्रमी कंपन्यांपैकी एक बनली होती. त्यांच्या शाखा इंग्लंडच्या बाहेर परदेशात उघडण्यास सुरुवात झाली. ब्रॅन्सन इतके श्रीमंत झाले की, त्यांनी ब्रिटिश व्हर्जिन बेटांमधील एक बेट विकत घेतले.

संघर्ष आणि यशासाठी ओळखली जाते व्हर्जिन अटलांटिक एअरलाईन्स

80 च्या दशकात व्हर्जिनने आपले साम्राज्य आणखी वाढवायला सुरुवात केली. संगीतानंतर त्यांनी पुस्तके आणि व्हिडिओंच्या बाजारात प्रवेश केला. 1983 पर्यंत व्हर्जिन साम्राज्याच्या छत्राखाली 50 वेगवेगळ्या कंपन्या कार्यरत होत्या. 1984 मध्ये ब्रॅन्सन यांनी एक विमान कंपनीही सुरू केली. त्यांच्या सर्वात लोकप्रिय कंपन्यांपैकी एक, व्हर्जिन अटलांटिक आहे. त्यांनी त्याची सुरुवात ‘रँडॉल्फ फील्ड्स’ या नावाने केली. भारतात विजय माल्ल्याने याची नक्कल करत किंगफिशर एअरलाइन्स सुरू केली. पण किंगफिशर आणि व्हर्जिनमध्ये रीबॉक आणि रीबुक, पुमा आणि पोमा सारखाच फरक होता.

ब्रिटिश एअरवेजकडून त्यांना दडपण्यासाठी ‘डर्टी ट्रिक्स’चा वापर

व्हर्जिन अटलांटिकची ग्राहक सेवा अतिशय अद्वितीय होती. पहिल्या उड्डाणात प्रवाशांना शॅम्पेन वितरीत केली जात होती. फ्लाईटच्या आत मसाज, आईस्क्रीम आणि विविध प्रकारच्या लक्झरी आणि मनोरंजनाच्या सुविधा उपलब्ध होत्या. अशा प्रकारे व्हर्जिन हा हाय क्लास सोसायटीमध्ये चर्चेचा विषय बनला. व्हर्जिन अटलांटिक लोकप्रिय झाली होती, परंतु हा व्यवसाय करणे सोपे नव्हते. याचे मुख्य कारण व्हर्जिन अटलांटिकचे प्रतिस्पर्धी हे ब्रिटिश एअरवेज होते. ब्रॅन्सनच्या मते, ब्रिटिश एअरवेजने त्यांना दडपण्यासाठी ‘डर्टी ट्रिक्स’चा वापर केला. ब्रॅन्सन म्हणाले की, यामुळे त्यांचे खूप नुकसान झाले. व्हर्जिन अटलांटिक वाईट टप्प्यातून जात होती. ते जपण्यासाठी ब्रॅन्सनने 1992 मध्ये व्हर्जिन रिकॉर्ड विकले. त्यांना या करारातून एक अब्ज डॉलर्स मिळाले. रिचर्ड ब्रॅन्सन म्हणतात की, ही कंपनी विकल्यानंतर ते खूप रडले.

अखेर सार्वजनिकरीत्या ब्रिटिश एअरवेजला माफी मागावी लागली

पण सर्व काही असे झाले नाही. 1993 मध्ये ब्रॅन्सन यांनी जोरदार खेळी केली. त्यांनी ब्रिटिश एअरवेजला नाकीनऊ आणले. हे प्रकरण बदनामी प्रकरणासारखे झाले होते. न्यायालयाने रिचर्ड ब्रॅन्सनच्या बाजूने निकाल दिला. हे प्रकरण मिटवण्यासाठी ब्रिटिश एअरवेजने व्हर्जिन अटलांटिकला सुमारे दहा लाख डॉलर्स दिले. तसेच सार्वजनिकरीत्या ब्रिटिश एअरवेजला माफी मागावी लागली.

2004 मध्ये व्हर्जिन गॅलेक्टिकची स्थापना

यानंतर व्हर्जिन एम्पायरने आणखी अनेक कंपन्या सुरू केल्या. आतापर्यंत व्हर्जिनने 300 हून अधिक उत्पादने आणि सेवांमध्ये प्रवेश केलाय. त्यापैकी बरेच प्रसिद्ध देखील होते. जसं की, व्हर्जिन ट्रेन 1997 मध्ये सुरू झाल्या. व्हर्जिन मोबाईल 2001 मध्ये लाँच झाला. 2004 मध्ये व्हर्जिन गॅलेक्टिकची स्थापना झाली. व्हर्जिनने हायपरलूप वाहतुकीतही प्रवेश केला. भारतात व्हर्जिन मुंबई आणि पुणेदरम्यान हायपरलूप प्रकल्पावर काम करत आहे. या ट्रेननं आपण 25 मिनिटांत मुंबईहून पुण्याला जाऊ शकणार आहोत.

खतरों का खिलाड़ी म्हणजे रिचर्ड ब्रॅन्सन

एक व्यापारी असण्याव्यतिरिक्त रिचर्ड ब्रॅन्सन हे धाडसीपणासाठीही ओळखले जायचे. अनेक वेळा त्यांनी आपल्या कंपनीच्या प्रमोशनसाठी किंवा निव्वळ धाडसीपणासाठी धोकादायक साहस केलेत. जसे अटलांटिक आणि पॅसिफिक महासागर हॉट एयर बलूनच्या मदतीनं पार करणे. काईट-सर्फिंग करत इंग्लिश चॅनेल ओलांडणे. डोंगर चढणे, चुकून एक मायक्रोलाईट विमान उडवून क्रॅश लँडिंग करणे. आणि हेलिकॉप्टरमधून उडी मारतही ते स्वतःच्या लग्नमंडपात आले. अनेकदा त्यांनी धाडसी साहस केले, पण प्रत्येकवेळी त्यांचे प्राण वाचले. ते जीवनाकडे मजा आणि साहस म्हणून पाहतात. तसेच जोखीम घेण्यास घाबरत नाहीत.

” आणि ते सर रिचर्ड ब्रॅन्सन या नावाने ओळखले जाऊ लागले”

रिचर्ड ब्रेन्सन यांनी स्वत: ला परोपकारी म्हणून देखील स्थापित केले. त्यांच्याकडे व्हर्जिन युनिट नावाचा एक प्रकल्प आहे, जो एड्सला सामोरे जाण्यासाठी कार्यरत आहे. अशा संशोधनाला व्हर्जिन इंधनाद्वारे अर्थसहाय्य देण्यात आले, जे पर्यावरणाला कमी हानिकारक इंधन बनवू शकते. ब्रॅन्सनच्या कंपन्या अशा अनेक कल्याणकारी प्रकल्पांवर काम करत आहेत. रिचर्ड ब्रॅन्सन यांना अनेक पुरस्कारांनी गौरवण्यात आले आहे. यामध्ये 1999 मध्ये इंग्लंड येथे मिळालेल्या ‘नाईट’ या उपाधीचा समावेश आहे, त्यानंतर त्यांना सर रिचर्ड ब्रॅन्सन या नावाने ओळखले जाऊ लागले.

अंतराळ शर्यतीची घोषणा

2004 मध्ये रिचर्ड ब्रॅन्सनने आपली अंतराळ कंपनी व्हर्जिन गॅलेक्टिकची स्थापना केली. याद्वारे त्यांनी अंतराळ पर्यटन स्वस्त करायचे ठरवले. या शर्यतीत आणखी मोठे खेळाडू सहभागी होते. यामध्ये अॅमेझॉनचे जेफ बेझोस आणि टेस्लाचे एलोन मस्क यांसारख्या दिग्गजांचा समावेश होता. पण 11 जुलै 2021 रोजी रिचर्ड ब्रॅन्सनने एका प्रकरणात या लोकांना मागे टाकले. या दिवशी त्यांनी स्वतःच्या कंपनीच्या अंतराळयानात अवकाश भ्रमंती केली. संपूर्ण जग रिचर्ड ब्रॅन्सन यांचे हे उड्डाण आणि कंपनीचे मिशन पाहत होते. ही मोहीम यशस्वी झाली, ज्याचे वर्णन नवीन अंतराळ पर्यटनाची सुरुवात असल्याचं सांगितलं जातं. रिचर्ड ब्रॅन्सनच्या आधी जेफ बेझोस यांनी 16 जुलै 2021 रोजी अंतराळात जाण्याची घोषणा केली होती. परंतु असे म्हटले जात आहे की, ही नवीन अंतराळ शर्यतीची सुरुवात आहे आणि रिचर्ड ब्रॅन्सनने या शर्यतीत पहिली पैज जिंकले आहेत.

संबंधित बातम्या

D-Mart मध्ये स्वस्तात किराणा विकणारा श्रीमंत मालक, कोण आहेत राधाकृष्ण दमानी?

Success Story: अवघ्या 99 रुपयांत पँट विकणाऱ्या किशोर बियाणींनी 9000 कोटीचे पँटालून कसे बनवले? वाचा सविस्तर

कधी काळी खिशात 25 पैसे नव्हते, आज 500 कोटींचे मालक, कोण आहेत सांगलीचे अशोक खाडे?

संन्यासी ते उद्योजक, योगाचे धडे ते तब्बल 2500 कोटींचे मालक, रामदेव बाबांची कहाणी