‘नेत्रदान’ केले तर पूर्ण डोळे काढतात का? जाणून घ्या, नेत्रदानाशी संबंधित काही गैरसमज!

Image Credit source: tv9

आपल्या देशात 1 कोटीहून अधिक लोक नेत्रहिन आहेत. देशातील एक कोटी लोक अंध (blind) आहेत. याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे कॉर्नियल अंधत्व. कॉर्निया हा डोळ्याचा सर्वात पुढचा थर आहे. ते पारदर्शक असते, त्यातील दोषामुळे दृष्टी जाते किंवा काही लोकांची पूर्णतः कमी होते. पण ते एका साध्या शस्त्रक्रियेने दुरुस्त केले जाऊ शकते. कॉर्नियल ट्रान्सप्लांट (Corneal transplant) असे या शस्त्रक्रियेचे नाव आहे. पण मुद्दा असा आहे की, हा नवा कॉर्निया किंवा बोलायचे झाल्यास हे नवे डोळे कुठून येतात? ते डोळे दान करणाऱ्या लोकांकडून येतात. डोळे दान करणे म्हणजे डोळे काढून दुसऱ्याला देणे असा होत नाही. नेत्रदान (eye donation) हे माणसाच्या मृत्यूनंतरच होते. फक्त हे लोक त्यांच्या आयुष्यात संमती देतात की, मृत्यूनंतर इतर लोकांना त्यांच्या डोळ्यातून जग पाहता येऊ शकते.

पसरले आहेत अनेक गैरसमज

भारतात नेत्रदान करण्याचे प्रमाण खूपच कमी आहे. याचे एक प्रमुख कारण म्हणजे नेत्रदानाबाबत पसरलेले गैरसमज. सर्वात मोठा चुकीचा समज असा आहे की, डोळे दान करणे म्हणजे संपूर्ण डोळा काढून टाकला जातो. परंतु, हा पूर्णतः गैरसमज आहे. 13 ऑगस्ट रोजी अवयवदान दिन साजरा केला जातो. किडनी, यकृत, हृदय, डोळे यांसारख्या अवयवांच्या दानाबद्दल माहिती पसरावी म्हणून हा दिवस साजरा केला जातो. त्यामुळे ज्यांना नेत्रदान करायचे आहे ते कोणत्याही नोंदणीकृत नेत्रपेढी किंवा नेत्र रुग्णालयाशी संपर्क साधू शकतात. याबाबत नेत्ररोगतज्ज्ञ डॉ. स्वाती बन्सल यांनी नेत्रदानाबाबत सविस्तर माहिती दिली आहे.

डोळे दान कोण करू शकतात?

• 1 वर्षावरील प्रत्येक व्यक्ती नेत्रदान (कॉर्निया) करू शकते.
• नेत्रदानासाठी वयाची मर्यादा नाही.
• वयाचे कोणतेही बंधन नाही.

डोळे कसे दान केले जातात?

डोळे दान करण्याची प्रक्रिया फारशी अवघड नाही. ज्यांनी आधीच आपले डोळे दान केले आहेत, त्यांच्या मृत्यूनंतर कुटुंबातील सदस्य कोणत्याही नेत्रपेढी किंवा नेत्र रुग्णालयाशी संपर्क साधू शकतात. कॉर्निया पुढील 6-8 तासांत काढला जाऊ शकतो.

डोळा काढतात का

या प्रक्रियेत संपूर्ण डोळा काढला जात नाही. डोळ्यांसमोर कॉर्निया नावाचा पारदर्शक थर असतो. फक्त त्याला बाहेर काढले जाते. हे केल्यावर डोळ्यांना कोणत्याही प्रकारची जखम होत नाही.

नवीन रुग्णांना नवीन डोळे कसे मिळतील?

प्रथम मृत व्यक्तीचा कॉर्निया बाहेर काढला जातो. त्यानंतर ज्या नवीन रुग्णाचा कॉर्निया खराब झाला आहे, तो काढून टाकला जातो. त्यानंतर नवीन कॉर्नियाचे प्रत्यारोपण केले जाते. त्या शस्त्रक्रियेला कॉर्नियल प्रत्यारोपण म्हणतात. ही अतिशय सोपी शस्त्रक्रिया आहे. यामध्ये टाके टाकून नवीन कॉर्निया डोळ्यात टाकला जातो.

नेत्रदान करण्याबाबत गैरसमज

पहिला समज असा आहे की, मृत्यूनंतर संपूर्ण डोळा काढून टाकला जातो. – असे होत नाही. डोळ्याचा फक्त समोरचा भाग जो पारदर्शक असतो आणि ज्याला कॉर्निया म्हणतात. फक्त हे काढले आहे.

हे कॉर्निया नवीन रुग्णामध्ये प्रत्यारोपित केले जाते जे पाहू शकत नाहीत. – तुम्ही तुमचे दोन्ही डोळे दान केल्यास 2 रुग्णांचे आयुष्य सुधारते. ज्या रुग्णांना कॉर्नियल अंधत्व आहे अशा रुग्णांवर ही डोळ्याची शस्त्रक्रिया केली जाते. म्हणजेच ज्यांचा कॉर्निया खराब आहे आणि त्यामुळे ते कमी दिसत आहेत. इतर कोणत्याही स्थितीत, कॉर्नियल प्रत्यारोपण फायदेशीर नाही.

कॉर्नियल प्रत्यारोपण फारसे यशस्वी होत नाही असाही एक समज आहे. – पण तसे नाही.- ही एक अफवा आहे. कॉर्नियल प्रत्यारोपण ही अत्यंत यशस्वी शस्त्रक्रिया आहे. याचा अनेक रुग्णांना फायदा होतो.

विशिष्ट वयाचे लोकच नेत्रदान करू शकतात असे लोकांचे मत आहे. मात्र, तसे नाही. 1 वर्षावरील कोणतीही व्यक्ती नेत्रदान करू शकते. त्यांची वैद्यकीय स्थिती काहीही असो. मधुमेह, रक्तदाब किंवा कोणताही आजार असला तरी नेत्रदान करता येते. काही वैद्यकीय परिस्थिती आहेत ज्यात डोळे दान करू शकत नाहीत, जसे की एचआयव्ही.
हिपॅटायटीस बी., हिपॅटायटीस सी., कोविड-19 मध्येही नेत्रदान करण्यास मनाई आहे. याशिवाय सर्व डोळे दान करू शकतात.

डोळे निरोगी कसे ठेवायचे?

• डोळे निरोगी ठेवण्यासाठी शरीर निरोगी ठेवणे गरजेचे आहे.
• योग्य पोषण घ्या.
•  सकस आहार घ्या.
• व्यायाम करा.
• शरीर निरोगी असेल तर डोळेही निरोगी राहतील.
• जर तुम्ही कॉम्प्युटर, लॅपटॉप, मोबाईलवर काम करत असाल तर दर ३० मिनिटांनी ३० सेकंदांचा ब्रेक घ्या.
• यामुळे डोळ्यांचे स्नायू मजबूत राहतात.
• डोळ्यांची तपासणी करावी.