अंतराळातून आल्यावर अंतराळवीर मटण, चिकन कधी खाऊ शकतात? आणि दारू?… कसा असेल डे प्लान?
अंतराळवीरांना पृथ्वीवरील वातावरणाशी जुळवून घेण्यासाठी काही काळ लागतो. स्प्लॅशडाऊननंतर सुरुवातीला तरल आहार दिला जातो, त्यानंतर हळूहळू सामान्य आहाराकडे वळले जाते. मांसपेशी आणि हाडांच्या कमकुवतपणामुळे सुरुवातीला चालणे आणि फिरणे कठीण असते. पुनर्वसन केंद्रात व्यायाम आणि थेरपीद्वारे त्यांचे पुनर्वसन केले जाते.
अंतराळवीर सुनीता विल्यम्स आणि बुच विल्मोर हे तब्बल नऊ महिन्यानंतर अंतराळातून आले आहेत. त्यामुळे त्यांच्याबद्दलचे अनेक प्रश्न जगभरातील लोकांना पडले आहेत. अंतराळातून आल्यावर अंतराळवीरांचं खाणंपिणं कसे असेल? त्यांचा डे प्लान नेहमी सारखाच असेल की त्यांना रिकव्हर होण्यात वेळ जाईल? पृथ्वीवरील वातावरणाशी जुळवून घेण्यासाठी त्यांना किती दिवस लागतील? यासह असख्य प्रश्न नागरिकांना पडले आहेत. त्यात तथ्यही आहे. अंतराळातून आल्यावर अंतराळवीरांना त्यांचं शरीर पृथ्वीवरील वातावरणाशी मिळतं जुळतं करण्यासाठी वेळ जाणार आहे. त्यासाठी त्यांना योग्य आहार दिला जाणार आहे. हे सर्व काही त्यांना पृथ्वीचं गुरुत्वाकर्षण पुन्हा अनुकूल (री-ॲडजेस्टमेंट) होण्यासाठी केलं जात आहे. विशेष म्हणजे ते दोन आठवडे दारूला हातही लावू शकणार नाहीत.
आहार काय असेल?
अंतराळवीरांची प्रकृती पाहून त्यांना आहार दिला जातो. अंतराळातून आल्यावर त्यांची एनर्जी लेव्हल काय झाली आहे? हे पाहूनच त्यांना आहार दिला जाणार आहे. अंतराळात राहिल्याने तिथल्या शून्य गुरुत्वाकर्षणाचा पाचनतंत्रावर प्रचंड परिणाम होतो. त्यामुळेच हे सर्व पाहूनच त्यांना आहार दिला जाणार आहे. स्टेप बाय स्टेप त्यांना आहार दिला जाणार आहे. अंतराळात भारहिनता असल्याने अंतराळवीरांच्या पाचनशक्तीवर परिणाम होतो. त्यामुळे त्यांना अत्यंत सावधपणे आहार दिला जातो.
आधीचे काही तास
स्प्लॅशडाऊन म्हणजे अंतराळयान पृथ्वीला स्पर्श करते, तेव्हा सुरुवातीला अंतराळवीरांना हलका आणि तरल आहार दिला जातो. सुरुवातीला त्यांना पाणी आणि इलेक्ट्रोलाइट ड्रिंक्स दिली जाते. किंवा ग्लुकोजयुक्त पेय दिलं जातं. हायड्रेशन आणि ऊर्जेचा स्तर कायम राहावा म्हणून हे दिलं जातं. त्यांना भरगच्च आहार दिला जात नाही. कारण पोटाला गुरुत्वाकर्षणात काम करण्याची सवय करून घेण्यास वेळ जातो. मीठ आणि साखर मिसळून दिली जाते. फळांचा रस आणइ हलका सूपही दिलं जातं.
स्प्लॅशडाऊनच्या पहिल्या दिवशी
हलकं जड अन्न – जर त्यांची परिस्थिती स्थिर असेल तर त्यांना सहजपणे पचणारे अन्न दिले जाते. उदा – उकडलेले तांदूळ, मॅश्ड केलेले बटाटे, उकडलेल्या भाज्या किंवा टोस्ट दिला जातो.
प्रोटीन आणि कॅलरी – मांसपेशींचे नुकसान भरून काढण्यासाठी हलके प्रोटीन ( उकडलेली अंडी वा चिकन ब्रोथ) दिली जातात. अनेक अंतराळवीर तर अंतराळातून आल्यावर आपल्या आवडतं ताजं अन्न मागतात. म्हणजे फळ (सफरचंद वा केळी) वा पिझ्झा. पण त्यांना हा आहार अत्यंत कमी प्रमाणात दिला जातो.
अंतराळातून आल्यावर एक दोन दिवसानंतर
संतुलित आहार – पृथ्वीवर विशेष स्पेस सेंटरमध्ये पोषण विशेषज्ञ त्यांची डाएट सामान्य करतात. यात प्रोटीन (चिकन, मासे), कार्बोहायड्रेट (पास्ता, ब्रेड) आणि व्हिटामिनने भरपूर भाज्यांचा समावेश असतो. कॅल्शियम आणि व्हिटॅमिन डीसाठी सप्लीमेंट्स दिले जातात. कारण अंतराळात हाडे ठिसूळ होतात. त्यामुळे एकसारखं पाणी आणि इलेक्ट्रोलाइट्सवर भर दिला जातो.
सुरुवातीला चालणं फिरणं कसं असतं?
सुरुवातीला अंतराळवीरांना स्ट्रेचर आणि खुर्चीवर बसवून किंवा झोपवून घेऊन जातात. अंतराळात दीर्घकाळ राहिल्याने भारहिनतेमुळे मांसपेशी, हाडे आणि संतुलन प्रणाली प्रभावित होते. त्यामुळे परतल्यानंतर त्यांची गतिशीलता हळूहळू त्यांना प्राप्त होत असते.
स्प्लॅशडाऊन नंतर अंतराळवील त्यांच्या पायावर उभे राहू शकत नाहीत. रिकव्हरी टीम त्यांना कॅप्सूलमधून बाहेर काढते. स्ट्रेचर वा व्हिलचेअरच्या मदतीने विमानापर्यंत नेते. गुरुत्वाकर्षणमध्ये अचानक आल्यानंतर चक्कर, कमजोरी वा भोवळ आल्यासारखं होतं. सुरुवातीला त्यांना झोपवलं जातं किंवा बसवलं जातं.
पुढच्या एक दोन दिवसात
पुढच्या एक दोन दिवसात अंतराळवीर आधार पकडून हळूहळू उभं राहण्याचा प्रयत्न करतात. फिजियोथेरपिस्टच्या मदतीने त्यांच्या मांसपेशी सक्रिय केल्या जातात. संतुलन साधणं कठीण असतं त्यामुळे त्यांना वॉकर किंवा सहायक स्टाफची मदत दिली जाते.
त्यानंतर…
त्यानंतर पुनर्वसन केंद्रात त्यांचा व्यायाम सुरू केला जातो. यामध्ये शक्ती प्रशिक्षण, ट्रेडमिल आणि समतोल व्यायाम यांचा समावेश आहे. 3-7 दिवसात ते आधाराशिवाय चालू लागतात, परंतु पूर्ण शक्ती परत मिळवण्यासाठी आठवडे किंवा महिने लागू शकतात. सेन्सर्स आणि चाचण्यांद्वारे त्यांच्या प्रगतीचा मागोवा घेतला जातो. अंतराळवीर किती काळ सरळ उभे राहू शकतात याची ते चाचणी घेतात.
जे अंतराळवीर आय. एस. एस. वर 6 महिने किंवा त्याहून अधिक काळ राहतात त्यांना चालण्यासाठी आणि सामान्य आहाराकडे परत येण्यासाठी जास्त वेळ लागतो. त्यांच्या स्नायू 20-30% द्वारे कमकुवत केले जाऊ शकते. प्रत्येक अंतराळवीरांचे शरीर वेगवेगळ्या प्रकारे प्रतिक्रिया देते. काही लवकर बरे होतात, तर इतरांना अधिक काळजीची आवश्यकता असते.
चिकन मटण खाऊ शकतात का?
अंतराळातून परतल्यानंतर, अंतराळवीरांना त्यांचे आवडते अन्न, जसे की चिकन, मटण किंवा अल्कोहोल सुरू करण्यासाठी त्यांची शारीरिक स्थिती, पाचक प्रणाली तपासावी लागते. तसेच, नासाच्या डॉक्टरांच्या सल्ल्यावर अवलंबून राहावे लागते. त्यामुळे या गोष्टी हळूहळू आणि नियंत्रित पद्धतीने सुरू केल्या जातात.
चिकन आणि मटण (प्रथिनेयुक्त अन्न)
अंतराळातून परतल्यानंतर 2-3 दिवसांनी अंतराळवीरांची प्रकृती स्थिर असेल. मळमळ किंवा कमजोरी नसल्यास, त्यांची सुरुवात ह्युस्टनमधील नासाच्या जॉन्सन स्पेस सेंटरमध्ये दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवसापासून हलक्या शिजवलेल्या कोंबडीपासून (जसे की भाजलेले किंवा वाफवलेले) केली जाऊ शकते. मटण सहसा जड आणि चरबीयुक्त असते, ते थोड्या वेळाने सुरू केले जाते. एका आठवड्यानंतर-मिशनच्या कालावधीनुसार, 5-7 दिवसांनंतर ते त्यांच्या आवडीचे चिकन किंवा मटण खाऊ शकतात (मसालेदार किंवा तळलेले देखील) जर त्यांचे पचन सामान्य असेल तर.
दारू प्यायला केव्हा सुरुवात करू शकता?
किमान पहिल्या आठवड्यात तरी नाही. कमीतकमी पहिल्या 7-10 दिवसांपर्यंत अल्कोहोल पूर्णपणे टाळले जाते. दीर्घकाळ अंतराळात राहिल्याने यकृत आणि मूत्रपिंडासारख्या अवयवांवर परिणाम होतो. शरीर पूर्णपणे हायड्रेटेड आणि स्थिर नसते. दारू हे संतुलन बिघडवू शकते. नासाच्या वैद्यकीय चमूच्या मान्यतेनंतर सामान्यतः 10-14 दिवसांनंतर हलके अल्कोहोल (जसे की बिअर किंवा वाइन) घेतले जाऊ शकते. हे अगदी कमी प्रमाणात आणि देखरेखीने देखील सुरू होते.
हे एका उदाहरणाने समजून घेऊया
क्रू-10 चे अंतराळवीर 19 मार्च 2025 रोजी परत आले
21 मार्च-चिकनचे हलके सूप किंवा भाजलेले चिकन सुरू होऊ शकते.
24-26 मार्च-मसालेदार चिकन किंवा लहान प्रमाणात मटण.
मार्च 29-एप्रिल 2-पुनर्प्राप्ती लाइट बिअर किंवा वाइन. वैद्यकीय मंजुरीनंतर.
