Freedom fighter Kunwar Singh : कोण होते वीर कुंवर सिंह? ज्यांच्या विजयोत्सवावर अमित शाह जाणार अराहला
अराह (बिहार) : देशाच्या स्वातंत्र्य संग्रामाचा पाया म्हणून 1857 च्या उठावाकडे पाहिले जाते. या उठावात देशातील अनेक स्वातंत्र्यसैनिक (freedom fighters) आपल्या प्राणांची बाजी लावली. ही यादी भली मोठी असून काही नावे लगेच सांगता येतात तर काही अज्ञातवासात आजही आहेत. मात्र जी नावे लोकांच्या लक्षात आहेत त्यापैकी एक हे स्वातंत्र्यसैनिक बाबू कुंवर सिंह (Kunwar Singh) यांचे […]
अराह (बिहार) : देशाच्या स्वातंत्र्य संग्रामाचा पाया म्हणून 1857 च्या उठावाकडे पाहिले जाते. या उठावात देशातील अनेक स्वातंत्र्यसैनिक (freedom fighters) आपल्या प्राणांची बाजी लावली. ही यादी भली मोठी असून काही नावे लगेच सांगता येतात तर काही अज्ञातवासात आजही आहेत. मात्र जी नावे लोकांच्या लक्षात आहेत त्यापैकी एक हे स्वातंत्र्यसैनिक बाबू कुंवर सिंह (Kunwar Singh) यांचे ही आहे. वीर यांनी महाराणा प्रताप आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्यानंतर बाबू कुंवर सिंग यांनी गनिमी तंत्रज्ञानाचा सर्वात अचूक वापर केला होता. आरा सोडल्यानंतर त्यांनी आझमगढ, कानपूर आणि बलियापर्यंत गनिमी युद्ध शैलीद्वारे ब्रिटिश राजवटीशी लढा दिला होता. त्यांचा आज (23 एप्रिल) रोजी बिहारमधील अराहमधील जगदीशपूर येथे विजयोत्सव साजरा करण्यात येणार आहे. ज्याला गृहमंत्री अमित शाह (Home Minister Amit Shah) आपली हजेरी लावणार आहेत. तर सुमारे एक लाख राष्ट्रध्वज फडकवून विश्वविक्रम करण्याची तयारी सुरू आहे. त्यामुळे इतर राज्यातील जनतेला कोण होते वीर कुंवर सिंह? असा प्रश्न पडला आहे.
विश्वविक्रम केला जाणार
सशस्त्र क्रांतीचा लढा उभारून इंग्रजांना सळो की पळो करून सोडणारे क्रांतिकारक बाबू कुंवर सिंह यांचा आज बिहारच्या अराहमधील जगदीशपूर येथे आज विजयोत्सव साजरा करण्यात आहे. या कार्यक्रमाला गृहमंत्री अमित शाह जाणार आहेत. या कार्याक्रमात सुमारे एक लाख राष्ट्रध्वज फडकवून विश्वविक्रम केला जाणार आहे. तर क्रांतिकारक कुंवर सिंह यांनी गनिमी तंत्रज्ञानाचा सर्वात अचूक वापर करत 1857 च्या क्रांतीमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावली होती. त्यामुळे त्यांचे नाव अत्यंत आदराने आणि आदराने घेतले जाते.
कोण होते बाबू कुंवर सिंग
1857 च्या क्रांतिकारकांपैकी एक जगदीशपूर जहागीरदार बाबू कुंवर सिंग होता. ते बिहारमधील उज्जैनीय परमार क्षत्रिय आणि माळव्यातील प्रसिद्ध राजा भोज यांचे वंशज होत. महान चक्रवर्ती सम्राट विक्रमादित्य देखील याच घराण्यातीलच. वयाच्या 80 व्या वर्षी बाबू कुंवर सिंग यांनी इंग्रजांचा सामना केला. हातात गोळी लागल्यानंतर त्याने स्वतःचा हात कापला होता.
व्यक्तिमत्व कसे होते
समकालीन ब्रिटीश लेखक सर जॉर्ज ट्रेव्हेलियन यांनी कुंवर सिंगच्या पराक्रमाचे आणि त्यांच्या सैन्याच्या गोरिल्ला शैलीने (गनिमी) ब्रिटीश साम्राज्याचे भयंकर नुकसान केल्याचे सांगितले आहे. तसेच समकालीन ब्रिटीश अधिकार्‍यांच्या मते, कुंवर सिंग 6 फुटांपेक्षा जास्त उंच, मृदुभाषी होते. आणि त्याच्या लोकांमध्ये देवासारखे व्यक्तिमत्त्व होते. वीर कुंवर सिंग हे हुशार होते. त्यांना घोडेस्वारी येत होती. तर शिकार हा त्यांचा छंद होता. 1857 च्या उठावात कुंवर सिंग, त्याचा भाऊ अमर सिंग आणि त्यांचा सेनापती हरे कृष्ण सिंग यांनी गनिमी तंत्राचा वापर करून इंग्रजी सैन्याचे मोठे नुकसान केले होते.
गनिम तंत्रज्ञानाचा अचूक वापर
बीएचयूचे पीएचडी धारक आणि प्रख्यात इतिहासकार डॉ. भगवान सिंह म्हणतात की, महाराणा प्रताप आणि छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्यानंतर कुंवर सिंग यांनी गनिमी तंत्रज्ञानाचा सर्वात अचूक वापर केला होता. आरा सोडल्यानंतर त्यांनी आझमगढ, कानपूर आणि बलियापर्यंत गनिमी युद्ध शैलीद्वारे ब्रिटिश राजवटीशी लढा दिला. म्हणूनच आराहच्या प्रदेशाला पूर्वेचे मेवाड म्हणतात.
ब्रिटिश सैन्याला धडा शिकवला
इतिहासकार डॉ. भगवान सिंग यांच्या मते, इंग्रजांनी कुंवर सिंग यांचे बंड मोडून काढण्यासाठी सैन्याच्या शीख रेजिमेंट्स आणि स्कॉटिश हाय लँडर्सना पाठवले होते. मात्र कुंवर सिंग यांच्या सैन्याने त्यांना चिरडले. याच्या स्मरणार्थ झारखंडमधील रामगढ येथील शीख रेजिमेंटल सेंटरच्या बाहेर बाबू कुंवर सिंग यांचा पुतळा बसवण्यात आला आहे. इतिहासकारांचे म्हणणे आहे की कुंवर सिंह यांनी 1857 च्या बंडाची तयारी फार पूर्वी केली होती. त्यासाठी जगदीशपूरमध्ये गनपावडरचा कारखानाही उभारला होता.
कुंवर सिंह यांनी आपला हात का कापला?
आरा येथे परतत असताना त्यांना गंगा नदी पार करावी लागली. यावेळी वीर कुंवर सिंह यांच्या हातात गोळी लागली. त्यांच्या मनगटाला गंभीर दुखापत झाली होती. अशा स्थितीत शरीरात विष पसरण्याचा धोका जाणून कुंवर सिंह यांनी स्वत:च्या तलवारीने हात कापला. तो त्यांनी गंगा नदीत फेकून दिला. यानंतर कुंवर सिंगच्या सैन्याने ब्रिटीश सैन्याचा पराभव करून आरा ताब्यात घेतला.
ध्वज फडकताना पाहून मृत्यू
जास्त रक्तस्त्राव झाल्याने कुंवर सिंग यांची प्रकृती खालावली. 2 दिवस बेशुद्ध राहिल्यानंतर, 26 एप्रिल 1858 रोजी त्यांनी शेवटचे डोळे उघडले आणि गडावरील ध्वज पाहिला. ब्रिटीश युनियन जॅकऐवजी जगदीशपूरचा ध्वज फडकताना पाहून त्याचा मृत्यू झाला.
भाऊने आपल्या हातात कमांड घेतली
कुंवर सिंग यांच्या मृत्यूनंतर त्यांचा भाऊ विरवर अमर सिंग याने पदभार स्वीकारला आणि अनेक महिने संघर्ष केला. मग ते नेपाळला गेले आणि तराईच्या लोकांमध्ये राहिले. तिथून लढाई सुरूच होती. पण नेपाळच्या गुरखा राजाने कपटाने त्यांना ब्रिटिश सैन्याच्या स्वाधीन केले. त्यानंतर त्याचा तुरुंगातच मृत्यू झाला. पण ब्रिटिश सरकारने सर्वांना माफ करेपर्यंत त्यांचा लढा हा सुरूच होता.