Mahashivratri 2022 | ज्योतिर्लिंग म्हणजे काय आहे? जाणून घ्या त्यामागील कथा

Maha-Shivaratri-2022

मुंबई : ज्योतिर्लिंग (Jyotirlinga) हा शब्द मोडता तेव्हा पहिला शब्द “ज्योती” होतो ज्याचा अर्थ “तेज” आणि “लिंग” हे भगवान शंकराचे रूप दर्शवतात. ज्योतिर्लिंगाचा थेट अर्थ भगवान शिव (Shiv) यांचे दिव्य रूप आहे. या ज्योतिर्लिंगांना शिवाचे वेगळे रूप मानले जाते. भगवान शंकर सर्वांनाच प्रिय आहेत.हिंदू धर्मात पुराणांनुसार, शिवलिंग ज्या बारा ठिकाणी स्वतः प्रकट झाले तेथे शिवलिंगांची (Shivling) ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात पूजा केली जाते.  सौराष्ट्र प्रदेशातील श्री सोमनाथ (काठियावाड), श्रीशैल येथील श्री मल्लिकार्जुन, उज्जैनी येथील श्री महाकाल, कारेश्वर किंवा ममलेश्वर, परळीतील वैद्यनाथ, डाकिनीतील श्री भीमाशंकर, सेतुबंधातील श्री रामेश्वर, दारुकावनमधील श्री नागेश्वर, वाराणसी (काशी) मधील श्री विश्वनाथ, गौतमी (गोदावरी) च्या काठावर श्री त्र्यंबकेश्वर, हिमालयातील केदारखंडमधील श्री केदारनाथ आणि पॅगोडामध्ये श्री घृष्णेश्वर.

1. सोमनाथ ज्योतिर्लिंग
सोमनाथ मंदिराची वास्तुकला चालुक्य शैलीशी मिळतेजुळती आहे आणि असे मानले जाते की या मंदिरात भगवान शिव प्रकाशाचा बुडलेला स्तंभ म्हणून प्रकट झाले आहेत. शिव पुराणातील कथांमधून स्पष्ट होते की सोमनाथ शिवलिंगाची स्थापना स्वतः चंद्रदेवाने केली होती. सोमनाथचे पहिले मंदिर पूर्व-ऐतिहासिक काळापासून अस्तित्वात आहे असे मानले जाते. दुसऱ्यांदा सोमनाथ मंदिरावर सिंधच्या अरब राज्यपालांनी हल्ला केला आणि नष्ट केला जो यादव राजांनी पुन्हा बांधला. सोमनाथ मंदिराचे दर्शन दररोज सकाळी 6 ते रात्री 9 पर्यंत केले जाते.

2. नागेश्वर ज्योतिर्लिंग गुजरात
नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे मंदिर गुजरातमधील सौराष्ट्राच्या काठावर गोमती द्वारका आणि बैत द्वारका दरम्यान आहे. सर्व 12 ज्योतिर्लिंगांमध्ये नागेश्वर ज्योतिर्लिंग सर्वात लोकप्रिय ज्योतिर्लिंग आहे. नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या आख्यायिकेनुसार, नागेश्वर या पृथ्वीवरील 12 सर्वात शक्तिशाली ज्योतिर्लिंगांपैकी एक मानले जाते, जे सर्व प्रकारच्या विषांच्या संरक्षणाचे प्रतीक आहे. नागेश्वर मंदिराचे दरवाजे दररोज सकाळी 5 ते रात्री 9 पर्यंत उघडे असतात.

3. भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्र
भीमाशंकर ज्योतिर्लिंग हे महाराष्ट्रातील पाच ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी महाराष्ट्र ज्योतिर्लिंगाच्या यादीत 5 मंदिरे आहे. महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यापासून 110 किमी अंतरावर आहे. हे मंदिर सुहाद्री नावाच्या पर्वतावर वसलेले आहे.भीमाशंकर मंदिर दररोज पहाटे 4:30 ते दुपारी 12 आणि संध्याकाळी 4 ते 9:30 पर्यंत दर्शनासाठी खुले असते.

4. त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग नाशिक
त्र्यंबकेश्वर ज्योतिर्लिंग हे महाराष्ट्रातील पाच ज्योतिर्लिंगांपैकी दुसरे आणि भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी तिसरे ज्योतिर्लिंग आहे. त्र्यंबकेश्वर मंदिर नाशिक जिल्ह्यापासून 25 किमी अंतरावर ब्रह्मगिरी पर्वताजवळ आहे. हा पर्वत गोदावरी नदीचा उगम म्हणून ओळखला जातो, याला गौतमी गंगा असेही म्हणतात. या ज्योतिर्लिंगाचा सर्वात अनोखा भाग म्हणजे त्याचा आकार. मंदिराऐवजी, एक खांब आहे, ज्यामध्ये तीन खांब आहेत. हे तीन स्तंभ सर्वात शक्तिशाली आणि अधिकृत देवता ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश यांचे प्रतिनिधित्व करतात.

5. घृष्णेश्वर मंदिर ज्योतिर्लिंग महाराष्ट्र
प्रभावशाली लाल खडक, देवतांची कोरीवकाम आणि मुख्य दरबार हॉलमधील विशाल नंदी बैल असलेली 5 मजली शिखरा शैलीची रचना 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. घृष्णेश्वर हे ज्योतिर्लिंग औरंगाबादच्या अजिंठा आणि एलोरा लेण्याजवळील वेरूळ गावात आहे. अहिल्याबाई होळकरांनी बांधलेले हे मंदिर ग्रामेश्वर आणि कुसुमेश्वर म्हणूनही ओळखले जाते. येथे लाल खडकावर कोरलेली विष्णूची दशावतार मूर्ती आकर्षणाचे केंद्र आहे.

6. वैद्यनाथ ज्योतिर्लिंग, झारखंड
वैजनाथ हिंदू धर्माच्या सतीच्या 52 शक्तीपीठांपैकी एक आहे. पौराणिक कथा आणि 12 ज्योतिर्लिंग कथेनुसार, येथे रावणाने वर्षानुवर्षे शिवाची पूजा केली आणि शिवला लंकेत आमंत्रित केले. शिवाने स्वत: ला शिवलिंगाच्या रूपात रावणाच्या स्वाधीन केले आणि सांगितले की हे शिवलिंग लंकेपर्यंत पोहचेपर्यंत खाली पडू नये, परंतु रावणाने भगवान शिवाची अवज्ञा केली आणि लंकेत पोहोचण्यापूर्वी शिवलिंग त्याच्या हातातून खाली पडले. जिथे हे शिवलिंग पडले, तिथे भगवान शिव वैद्यघर म्हणून देवघरात राहू लागले.

7. केदारनाथ मंदिर केदारनाथ, उत्तराखंड
केदारनाथ, भारताच्या उत्तरांचल राज्यातील रुद्र हिमालयीन पर्वतरांगामध्ये स्थित आहे, हे 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे आणि हिंदू धर्माच्या चार धमांपैकी एक मानले जाते. केदारनाथला भेट देणारे यात्रेकरू प्रथम गंगोत्री आणि यमुनोत्री येथे जाऊन पवित्र पाणी गोळा करतात, जे ते केदारनाथ शिवलिंगाला अर्पण करतात. अत्यंत थंड हवामान आणि बर्फवृष्टीमुळे हे मंदिर वर्षातून फक्त 6 महिने मे ते जून पर्यंत खुले असते. असे मानले जाते की केदारनाथला भेट दिल्यानंतर एखाद्याचे जीवन यशस्वी होते.

8. श्री काशी विश्वनाथ मंदिर वाराणसी उत्तर प्रदेश
वाराणसी, उत्तर प्रदेशातील सुवर्ण मंदिर म्हणून ओळखले जाणारे काशी विश्वनाथ हे भारतातील 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी सर्वात लोकप्रिय आहे. 1780 साली महाराणी अहिल्याबाई होळकरांनी बांधलेले हे ज्योतिर्लिंग हिंदूंसाठी महत्त्वाचे धार्मिक स्थळ आहे.

9. ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग, खासदार
मध्य प्रदेशातील इंदूरजवळ असलेले ओंकारेश्वर ज्योतिर्लिंग भारतातील सर्वात पवित्र स्थानांपैकी एक आहे. मध्य प्रदेशात 12 ज्योतिर्लिंगांमधून 2 ज्योतिर्लिंगे आहेत, येथे नर्मदा नदी वाहते आणि नदीच्या प्रवाहामुळे ओमचा आकार डोंगराभोवती तयार होतो. हे ज्योतिर्लिंग प्रत्यक्षात ओमच्या आकाराचे आहे, म्हणूनच ते ओंकारेश्वर म्हणून ओळखले जाते.

10. महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग उज्जैन मध्य प्रदेश
मध्य प्रदेशातील उज्जैनमध्ये असलेल्या महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंगाचे प्रचंड आध्यात्मिक महत्त्व आहे. हे ज्योतिर्लिंग मध्य भारतातील लोकप्रिय बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. या मंदिराबद्दल असे म्हटले जाते की हे मंदिर श्रीकर या पाच वर्षांच्या मुलाने बांधले आहे. असे म्हटले जाते की श्रीकर उज्जैनचा राजा चंद्रसेनच्या भक्तीने खूप प्रेरित झाले होते. क्षिप्रा नदीच्या काठावर वसलेले महाकालेश्वर ज्योतिर्लिंग भारताच्या सात मुक्ती स्थळांपैकी एक आहे.

11. रामेश्वरम, तामिळनाडू
देशात रामेश्वरमच्या ज्योतिर्लिंगाची दक्षिण ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात पूजा केली जाते.हे ज्योतिर्लिंग तामिळनाडूच्या रामेश्वरम बेटावर आहे. असे मानले जाते की रावणाचा वध केल्यानंतर रामाने या ज्योतिर्लिंगाची पूजा केली. हे मंदिर समुद्राने वेढलेले आहे. रामेश्वरम ज्योतिर्लिंग दक्षिणेचे वाराणसी म्हणून प्रसिद्ध आहे हे भारतातील सर्वाधिक पूजलेल्या बारा ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे.

12. मल्लिकार्जुन, आंध्र प्रदेश
आंध्र प्रदेशात स्थित मल्लिकार्जुन ज्योतिर्लिंगाला दक्षिणेचे कैलास असेही म्हटले जाते. हे ज्योतिर्लिंग कृष्णा नदीच्या काठावर श्री शैल पर्वतावर वसलेले आहे. सुंदर वस्ताकुलाला गोपुरम म्हणून ओळखले जाते.

संदर्भ : मराठी विश्वकोश

(येथे दिलेली माहिती धार्मिक श्रद्धा आणि लोकश्रद्धेवर आधारित आहे, याला कोणताही शास्त्रीय पुरावा नाही. सर्वसामान्यांची आवड लक्षात घेऊन ती येथे सादर केली आहे.)

संबंधीत बातम्या :

Chanakya Niti | आचार्य चाणक्यांच्या मते जर तुमच्यात हे 5 गुण असतील तर, शत्रू पण तुमची स्तुती करेल

Zodiac signs : ‘या’ 4 राशीच्या लोकांच्या सहवासात राहा आणि आपले भविष्य उज्ज्वल करा!

Chanakya Niti : वैवाहिक जीवनात चुकूनही ‘या’ 4 गोष्टींना कधीही स्थान देऊ नका, नाहीतर होत्याचे नव्हते व्हायला वेळ लागणार नाही!