महासागर पृथ्वीसाठी ‘ऑक्सिजन’, मानवी जीवनासाठी रामबाण, वाचा नवा रिपोर्ट
सागरी संरक्षित क्षेत्र निसर्ग आणि मानव या दोघांसाठीही कशी फायदेशीर ठरू शकतात, याचा एक अभ्यास समोर आला आहे. त्यानुसार, महासागरांमध्ये मानवी आरोग्यासाठी आवश्यक असणारे भरपूर पोषक घटक असतात. जलीय पदार्थांमधील ही पोषक द्रव्ये शरीरात सहज शोषली जातात आणि पौष्टिकदृष्ट्या कमकुवत लोकांपर्यंत पोहोचवल्यास कुपोषणाचा मुकाबला करण्यास मदत होते, असा दावा अभ्यासात करण्यात आलाय. याविषयी जाणून घ्या.
एक अभ्यास समोर आलाय. त्यानुसार, जगातील महासागर हे केवळ सागरी जीवांसाठीच नाही तर मानवी आरोग्य आणि कल्याणासाठी देखील महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. पाणी, हवा याप्रमाणेच महासागर आपल्यासाठी महत्त्वाचे आहेत. वनअर्थमध्ये प्रसिद्ध झालेल्या नव्या अभ्यासानुसार, मानवी आरोग्य आणि कल्याणासाठी महासागराचे महत्त्व सांगण्यात आले आहे.
वर्ल्ड वाइड फंड फॉर नेचर, हार्वर्ड इन्स्टिट्यूट ऑफ पब्लिक हेल्थ आणि ड्यूक युनिव्हर्सिटी मरीन लॅबोरेटरी यांनी केलेल्या या अभ्यासातून सागरी संरक्षित क्षेत्र निसर्ग आणि मानव या दोघांसाठीही कशी फायदेशीर ठरू शकतात, याची माहिती मिळते.
रिपोर्टमध्ये 234 सागरी संरक्षित क्षेत्रांचे विश्लेषण करण्यात आले. त्यापैकी 60 टक्के क्षेत्रांमध्ये जैवविविधता आणि मानवी कल्याणात सकारात्मक बदल दिसून आले. याचा अर्थ सागरी संरक्षित क्षेत्रांचा विस्तार केल्यास सागरी पर्यावरण अधिक बळकट तर होऊ शकतेच, शिवाय आजूबाजूच्या किनारपट्टीच्या भागांसाठीही फायदेशीर ठरू शकते. अशा भागात जैवविविधता संवर्धनाबरोबरच शाश्वत वापराला परवानगी दिली जाते. उदाहरणार्थ, सागरी पर्यावरणाला हानी न पोहोचवणाऱ्या काही मासेमारी पद्धतींना येथे परवानगी आहे.
कुपोषणाचा मुकाबला शक्य
तुम्हाला माहिती आहे की, महासागरांमध्ये मानवी आरोग्यासाठी आवश्यक असणारे भरपूर पोषक घटक असतात. आपले खंड आणि बेटे विविध जलीय स्त्रोतांनी वेढलेले आहेत. येथून जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि फॅटी अॅसिड असलेले पदार्थ मिळतात. जलीय पदार्थांमधील ही पोषक द्रव्ये शरीरात सहज शोषली जातात आणि पौष्टिकदृष्ट्या कमकुवत लोकांपर्यंत पोहोचवल्यास कुपोषणाचा मुकाबला करण्यास मदत होते. वाढत्या लोकसंख्येबरोबर जलचरांच्या अन्नाची मागणीही वाढत असल्याने समुद्रावरील ताण वाढत आहे.
महासागरांचे संरक्षण करणार
संयुक्त राष्ट्र पुरस्कृत जैवविविधता योजनेअंतर्गत 2030 पर्यंत जगातील 30 टक्के जमीन आणि महासागरांचे संरक्षण करण्याचे उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे. या योजनेअंतर्गत महासागरांचे संवर्धन महत्त्वाचे आहे, कारण मानवी जीवन महासागरांच्या निरोगी अवस्थेवर अवलंबून असते.
सागरी संरक्षित क्षेत्रांचा विस्तार मानवी कल्याणासाठी किती आवश्यक असू शकतो हे दर्शविणारा हा अभ्यास या दिशेने टाकलेले एक महत्त्वाचे पाऊल आहे. सागरी संवर्धन शास्त्रज्ञ डॅनियल वियाना यांच्या नेतृत्वाखालील पथकाने 1973 पासून सागरी संरक्षित क्षेत्रांवर होणाऱ्या परिणामांचा अभ्यास केला.
कुपोषणाची समस्या सोडविणे आव्हानात्मक
सागरी संरक्षित क्षेत्रांचा आणखी एक फायदा म्हणजे मासे व इतर सागरी जीवांची संख्या वाढविण्यास ते उपयुक्त ठरतात. मात्र, सागरी संरक्षित क्षेत्रातून कुपोषणाची समस्या सोडविणे आव्हानात्मक ठरणार आहे. बऱ्याच सागरी संरक्षित क्षेत्रांचे प्रभावीपणे व्यवस्थापन केले जात नाही. याउलट जगभरात शाश्वत मासेमारीतून पकडले जाणारे 77 टक्के मासे सुरक्षित स्त्रोतांमधून येतात. जलचर क्षेत्रही हळूहळू स्थिरतेकडे वाटचाल करत आहे, पण त्यात अजूनही सुधारणा होणे गरजेचे आहे.
लोकसहभाग आवश्यक
हवामान बदल आणि प्रदूषण सारख्या सागरी परिसंस्थांना असलेले धोके हे एक आव्हान आहे. मानव-निसर्ग संबंध पुन्हा प्रस्थापित करता येतात, याची पुष्टी या अभ्यासातून होते. त्यासाठी संरक्षित क्षेत्रांचे योग्य व्यवस्थापन, प्रदूषण रोखण्याच्या उपाययोजना आणि लोकसहभाग आवश्यक आहे. मानव जेव्हा सागरी परिसंस्थेचा योग्य वापर करतो आणि त्याच्याशी सामंजस्याने राहतो, तेव्हा पर्यावरणही त्यांना चांगले पोषण, उपजीविका आणि आरोग्य प्रदान करते.
वॉटर फार्मिंगचे फायदे
जलशेती आणि सागरी संवर्धनामुळे माशांची संख्या तर वाढतेच, शिवाय प्रदूषणाचा सामना करण्यासाठी आणि सागरी पर्यावरणाचा दर्जा पूर्वपदावर आणण्यासाठीही उपयुक्त ठरू शकते. सागरी संरक्षित क्षेत्रात मानवी हस्तक्षेप मर्यादित केल्यास सागरी जीवांची लोकसंख्या आणि सागरी आरोग्य सुधारू शकते, असे या अभ्यासात सुचविण्यात आले आहे.