Suchitra Sen : सौंदर्य आणि अभिनयाचे वादळ, बॉलिवूडची पहिली “पारो” सुचित्रा सेन यांच्याबद्दल
प्रसिद्ध भारतीय अभिनेत्री सुचित्रा सेन यांना 'बंगालची मधुबाला' म्हणूनही ओळखल्या जातात. त्या अशा अभिनेत्रींपैकी एक होती ज्यांनी नेहमीच स्वतःच्या अटींवर काम केले. त्यांच्या संपूर्ण चित्रपट कारकिर्दीत फक्त 60 चित्रपट आणि त्यापैकी फक्त सात हिंदीत. भारत सरकारने त्यांना पद्मश्री सारख्या पुरस्कारांनी गौरवले. तसेच त्यांना परदेशी पुरस्कारानेही सन्मानित करण्यात आले आहे. आज त्यांच्या पुण्यतिथीदिनी जाणून घेऊया त्यांच्याबद्दल.
सुचित्रा सेन यांचा जन्म 6 एप्रिल 1931 रोजी ब्रिटीश काळात बंगाल प्रेसिडेन्सीमधील पबना येथे झाला. आज हे ठिकाण बांगलादेशात सिराजगंज म्हणून ओळखले जाते. सुचित्रा यांचे बालपणीचे नाव रोमा दासगुप्ता होते. रोमा हे तिचे वडील करुणामय दासगुप्ता आणि आई इंदिरा देवी यांचे पाचवे अपत्य होते. सुचित्रा सेनचे वडील पबना महापालिकेत स्वच्छता अधिकारी म्हणून तैनात होते, आई घर सांभाळायची. त्यांचे आजोबा रजनीकांत सेन हे प्रसिद्ध कवी होते. 1947 मध्ये झालेल्या भारताच्या फाळणीदरम्यान त्यांच्या कुटुंबाला मोठ्या अडचणींचा सामना करावा लागला. वयाच्या १५ व्या वर्षी तिचा विवाह श्रीमंत उद्योगपती आदिनाथ सेन यांचा मुलगा दिबानाथ सेन यांच्याशी झाला.
सुचित्रा सेन यांना लहानपणापासूनच कलेची आवड होती. शालेय जीवनातही त्या नाटकांमध्ये भरपूर भाग घेत असे. आजोबा कवी असल्याने सुमित्रा यांना त्यांचीही खूप मदत झाली. मात्र, त्याच्या फिल्मी करिअरची सुरुवात फारशी चांगली झाली नाही. बंगाली चित्रपटातून त्यांनी आपल्या फिल्मी करिअरची सुरुवात केली. प्रथम त्यांनी 'शेष कोठाई' या चित्रपटात काम केले. दुर्दैवाने हा चित्रपट कधीच चित्रपटगृहात प्रदर्शित झाला नाही. पुढच्याच वर्षी सुचित्रा सेन प्रसिद्ध बंगाली कलाकार उत्तम कुमारसोबत 'शेअर चौत्तर' या आणखी एका बंगाली चित्रपटात दिसल्या. या चित्रपटाला प्रेक्षक आणि समीक्षकांकडून भरभरून दाद मिळाली. निर्मल डे दिग्दर्शित या चित्रपटाने उत्तम कुमार आणि सुचित्रा सेन यांच्या जोडीचे पदार्पण केले. सुचित्रा सेनने तिच्या संपूर्ण चित्रपट कारकिर्दीत केवळ 60 चित्रपटांमध्ये काम केले आहे, ज्यापैकी तिने उत्तम कुमारसोबत 30 चित्रपट केले.
सुचित्रा सेनने विमल रॉय यांच्या 'देवदास' या चित्रपटातून हिंदी चित्रपटसृष्टीत आपल्या करिअरची सुरुवात केली. 1955 मध्ये आलेल्या या चित्रपटात ती हिंदी चित्रपटसृष्टीतील सर्वात मोठे अभिनेते दिलीप कुमार यांच्यासोबत मुख्य भूमिकेत दिसली होती. पारोच्या भूमिकेत तिला प्रेक्षकांनी पसंती दिली, त्याचप्रमाणे समीक्षकांनीही तिच्या अभिनयाचे कौतुक केले. या चित्रपटातील अभिनयासाठी सुचित्रा सेन यांना सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा फिल्मफेअर पुरस्कार देण्यात आला. सुचित्रा सेनने तिच्या संपूर्ण चित्रपट कारकिर्दीत केवळ सात हिंदी चित्रपटांमध्ये काम केले आहे. देवदास नंतर त्यांचा सर्वात लोकप्रिय चित्रपट 'आँधी' होता. या चित्रपटातील तिची भूमिका भारताच्या पहिल्या महिला पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांच्या जीवनाशी मिळतेजुळते आहे. सुचित्रा सेनचा वेशभूषा आणि मेकअपही अगदी सारखाच होता, त्यामुळे गुलजार दिग्दर्शित या चित्रपटावरून बराच वाद झाला होता. या चित्रपटात तिच्यासोबत तत्कालीन जबरदस्त अभिनेता संजीव कुमार मुख्य भूमिकेत होते.
1963 मध्ये सुचित्रा सेनने यशाच्या अशा शिखरांना स्पर्श केला, जिथे तोपर्यंत कोणत्याही भारतीय अभिनेत्री किंवा अभिनेत्याला यश मिळाले नव्हते. तिसर्‍या मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात तिला सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा पुरस्कार मिळाला. कुठलाही परदेशी पुरस्कार मिळवणारी सुचित्रा सेन ही पहिली अभिनेत्री आहे. 'सात पाके बंध' हा चित्रपट होता ज्यात त्याच्या अभिनयाचे खूप कौतुक झाले होते.
सुचित्रा सेन यांना हिंदी चित्रपटसृष्टीचे शोमन राज कपूर यांनी त्यांच्या चित्रपटात काम करण्यासाठी आमंत्रित केले होते. खरे तर असे झाले की राज कपूर एक चित्रपट बनवत होते, ज्यामध्ये त्यांना सुचित्रा सेनला मुख्य भूमिकेत घ्यायचे होते. जेव्हा त्याने सुचित्राला चित्रपटाचा भाग होण्यास सांगितले तेव्हा त्यांनी राज कपूर यांना नकार दिला. सुचित्रांना राज कपूरची वृत्ती आवडली नाही म्हणून त्यांनी या चित्रपटासाठी नकार दिल्याचे बोलले जाते.
सुचित्रा सेन यांची कारकीर्द चांगलीच सुरू होती. पण जेव्हा त्याचा 'प्रणॉय पाशा' हा चित्रपट फ्लॉप ठरला तेव्हा त्याला धक्काच बसला. त्याचवेळी चित्रपटसृष्टीला अलविदा करण्याचे त्यांनी मनाशी ठरवले. याच अफेअरमध्ये त्यांनी राजेश खन्नासोबतचा 'नती विनोदिनी' हा चित्रपटही मध्येच सोडला. नंतर हा चित्रपटही बनला नाही. सुचित्रा सेन 1978 साली चित्रपटसृष्टीतून पूर्णपणे गायब झाल्या.
चित्रपटसृष्टीला अलविदा केल्यानंतर सुचित्रा सेन यांना 2005 साली दादासाहेब फाळके पुरस्काराने सन्मानित करण्यात येणार होते. सुचित्रा बक्षीस वितरण समारंभालाही हजर राहिल्या नाहीत. त्या म्हणाली की मला पुन्हा प्रसिद्धीच्या झोतात यायचे नाही. त्या म्हणाल्या, 'तुम्हाला हा पुरस्कार मला द्यायचा असेल तर घरी येऊन द्या.' सुचित्रा यांच्या विधानाचा परिणाम असा झाला की त्यांना नंतर पुरस्कार दिला गेला नाही. सुचित्रा सेन यांचे निधन झाले तेव्हा त्या ८२ वर्षांचे होत्या. त्याचं झालं असं की 24 डिसेंबर 2013 रोजी त्यांना फुफ्फुसात संसर्ग झाल्यामुळे रुग्णालयात दाखल करण्यात आलं होतं. सततच्या उपचारानंतर जानेवारीच्या पहिल्या आठवड्यात त्या जवळजवळ बऱ्या झाली. पण 17 जानेवारी 2014 रोजी सकाळी त्यांना अचानक हृदयविकाराचा झटका आला आणि यासोबतच एका महान कलाकाराने या जगाचा निरोप घेतला. (फोटो सौज्यन्य-अमर उजाला)
