भारतीय रेल्वे (Indian Railway) ही भारतातील (India) वाहतुकीमधली सर्वात आवडती वाहतूक आहे असं म्हटलं जातं. जगातील चौथ्या क्रमांकाची सर्वात मोठी रेल्वे व्यवस्था असलेली भारतीय रेल्वेही समृद्ध वारसा घेऊन येते, जी जगातील इतर कोणत्याही रेल्वेपेक्षा कमी नाही. भारतीय रेल्वेला वेगळे बनवणारे इतरही अनेक पैलू असले, तरी एक पैलू असा आहे की, ज्यामुळे ती निश्चितच ठळकपणे उभी राहते आणि ती म्हणजे विविध पॅटर्न आणि रंगसंगती असलेल्या रेल्वेच्या डब्यांची विविधता. भारतीय रेल्वेकडे बरेच डबे आहेत आणि प्रत्येक कोच वेगवेगळ्या नमुन्यांनी आणि रंगांनी सुशोभित केला गेला आहे ज्यात महत्त्वपूर्ण प्रासंगिकता आहे. शताब्दी एक्स्प्रेस, राजधानी एक्स्प्रेस, वंदे भारत आणि रेल्वेच्या इतर अनेक डब्यांचा पॅटर्न (Pattern) आणि रंग कोणता आहे, हे जाणून घेऊया.
शताब्दी एक्स्प्रेससारख्या मेल आणि एक्स्प्रेस गाड्यांप्रमाणेच बहुतांश पॅसेंजर ट्रेनच्या डब्यांना सहसा निळा रंग दिला जातो आणि तो आयसीएफच्या डब्यांखाली येतो. हे स्वतंत्र भारताचे प्रारंभिक उत्पादन युनिट्स देखील आहेत आणि त्यांना प्रवेश-स्तरीय प्रशिक्षक म्हणून ओळखले जाते. आयसीएफ म्हणजे चेन्नईजवळील पेरंबूर येथे असलेल्या ‘इंटिग्रल कोच फॅक्टरी’ या ठिकाणी अशा गाड्यांचे डिझाइन तयार करण्यात आले होते. हे डबे एअर ब्रेक लावतात आणि ७० ते १४० किमी प्रतितास वेगाने धावण्याची क्षमता ठेवतात. स्लीपर क्लास, एसी फर्स्ट क्लास, एसी थ्री टायर स्लीपर, एसी टू टायर स्लीपर, एसी चेअर कार आणि नॉन क्लास चेअर कार क्लासमधील आयसीएफ कोचचा स्टँडर्ड कलर निळा असतो.
दरम्यान, रेल्वेने वापरलेले नवे रेल्वे डबे एलएचबी लिंक-हॉफमन-बुश डिझाइनचे आहेत. हे कोच आयसीएफपेक्षा फिकट रंगाचे असल्याने हे कोच त्यांच्यापेक्षा वेगवान आहेत. भारतीय रेल्वेने एलएचबी राजधानी एक्सप्रेस, एलएचबी शताब्दी एक्सप्रेस, एलएचबी तेजस एक्सप्रेस, एलएचबी डबल डेकर, एलएचबी हमसफर आणि एलएचबी गतिमानसह अनेक गाड्यांसाठी विविध एलएचबी कोच लाँच केले आहेत.
एलएचबी राजधानी एक्सप्रेस गाड्या डीफॉल्टनुसार लाल रंगाच्या गाड्या आहेत आणि राष्ट्रीय राजधानीला देशभरातील राज्यांशी जोडण्यासाठी चालवल्या जातात.
एलएचबी शताब्दी वर आणि खालून फिकट निळा आणि तपकिरी रंगविला जातो. एलबीएच शताब्दी ही कमी आणि मध्यम अंतर कापणाऱ्या वेगवान गाड्यांपैकी एक आहे.
तेजस एक्सप्रेस ही पिवळ्या आणि केशरी रंगातील आधुनिक सुविधा असलेली सेमी हायस्पीड फुल एसी ट्रेन आहे. ही एक्सप्रेस ट्रेन एलएचबी चेअर कारच्या डब्यांसारखीच आहे, परंतु इतरांपेक्षा वेगळे, येथील दरवाजे पूर्णपणे स्वयंचलित आहेत आणि सीसीटीव्हीची सुविधा आहे.
पिवळ्या आणि केशरी रंगात सुंदरपणे सुशोभित आणि सर्वात अद्वितीय गाड्या LHB डबल डेक आहेत. एलएचबी डबल डेकर गाड्या सध्या अतिशय निवडक मार्गांवर धावतात आणि कमी अंतर कापण्यासाठी स्लीपरऐवजी बसण्याची सोय आहे.
दुरांतो मालिकेतील गाड्या लांब पल्ल्याच्या अंतर कापण्यासाठी वापरल्या जातात आणि रंगाऐवजी पिवळ्या-हिरव्या रंगाच्या विशिष्ट विनाइल रॅपिंग असतात.
दुरांतो एक्सप्रेस ट्रेनप्रमाणेच, एलएचबी हमसफर ट्रेन ही चहा/कॉफी व्हेंडिंग मशीन, पडदे आणि खास लिनन सुविधा यासारख्या सर्व आधुनिक सुविधांसह सर्वात प्रीमियम ट्रेन सेवांपैकी एक आहे. ही पूर्णपणे एसी थ्री-टायर ट्रेन असून तळाशी निळा रंग आणि नारिंगी आणि हिरव्या रंगाची आहे.
भारतीय रेल्वेच्या अंत्योदय एक्सप्रेस गाड्या पूर्णपणे अनारक्षित आहेत. लाल आणि पिवळ्या रंगात रंगवलेल्या या गाड्या आधुनिक सुविधा आणि सुविधांनी युक्त आधुनिक एलएचबी कोचेस घेऊन येतात.
गतिमान एक्सप्रेस ही भारतीय रेल्वेच्या रेल्वे ताफ्याची नवीनतम आवृत्ती आहे आणि ती वेगवान गतीसाठी ओळखली जाते. खालच्या बाजूला राखाडी रंगाचे ठिपके असलेले डबे निळे असतात आणि त्यावर पिवळ्या रंगाचे पट्टे असतात.
ही ट्रेन एलईडी दिवे आणि जांभळ्या रंगाच्या बायो-टॉयलेटसह अल्ट्रा-मॉडर्न सुविधांसह येते.
वंदे भारत एक्सप्रेस, ज्याला ट्रेन 18 म्हणूनही ओळखले जाते. भारतीय रेल्वेकडून दोन प्रमुख मार्गांवर चालवली जाणारी ही सेमी हायस्पीड, इंटरसिटी, ईएमयू ट्रेन आहे. एक नवी दिल्ली (एनडीएलएस) ते श्री माता वैष्णोदेवी कटरा (एसव्हीडीके) आणि दुसरी नवी दिल्ली (एनडीएलएस) ते वाराणसी (बीएसबी) पर्यंत.