पंतप्रधान मोदींच्या दिशेने येणारा मोबाईल क्षणात झेलणारे, SPG कमांडो असतात तरी कोण ?

नवी दिल्ली : अलीकडेच केरळमध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी (Prime Minister Narendra Modi) यांच्या पायी रॅलीदरम्यान एक अप्रिय घटना घडली. वॉटर मेट्रोच्या उद्घाटनासाठी पंतप्रधान मोदी नुकतेच केरळ (keral) दौऱ्यावर गेले होते. जेव्हा पीएम मोदी पायी रॅली काढतात तेव्हा रस्त्याच्या दुतर्फा त्यांना पाहण्यासाठी लोकांची मोठी गर्दी असते, हे तर तुम्हाला माहीत असेलच ! केरळमध्येही त्यांची अशीच एक रॅली निघाली होती. मात्र या रॅलीदरम्यान झालेल्या अनुचित घटनेकडे सर्वांचे लक्ष वेधले गेले. त्यांना या घटनेतून वाचवण्याचे श्रेय त्यांच्या संरक्षणासाठी तैनात असलेल्या एसपीजी कमांडोना (spg commando) जाते. त्या कमांडोने दुतर्फा लक्ष ठेवत, चौकस रहात पंतप्रधानांच्या दिशेने आलेली वस्तू झटक्यात हाताळली आणि कोणताही अनुचित प्रकार होण्यापासून रोखले.

पंतप्रधानाच्या दिशेने फेकण्यात आला होता मोबाईल

खरंतर, केरळ दौऱ्यात पीएम मोदी कोचीमध्ये पायी रॅली काढत होते. त्यांना पाहण्यासाठी रस्त्याच्या दुतर्फा लोकांची प्रचंड गर्दी झाली होती. त्यावेळी लोक त्यांच्यावर फुलांचा वर्षाव करत होते. यावेळी सुरक्षेसाठी एसपीजी कमांडोसह राज्य पोलीस अधिकारीही पंतप्रधानांच्या सोबत होते. मात्र, त्याचवेळी फूल फेकणाऱ्यांपैकी एकाने पीएम मोदींच्या दिशेने मोबाईल फेकला. मात्र, हा मोबाईल पीएम मोदींपर्यंत पोहोचलाच नाही.

SPG कमांडोनी क्षणार्धात रोखला मोबाईल

पंतप्रधानांच्या दिशेने मोबाईल टाकण्यात आल्याच्या या घटनेचा व्हिडिओही इंटरनेटवर उपलब्ध आहे. फुलांचा वर्षाव करणाऱ्या गर्दीतून कोणीतरी पंतप्रधानांच्या दिशेने मोबाईल फेकल्याचे दिसून येते. त्यादरम्यान त्याच्या संरक्षणात तैनात असलेल्या एसपीजी कमांडोंने डोळ्याचे पाते लवते ना लवते तोच, मोबाईल क्षणार्धआत झेलला आणि दूर फेकून दिला आणि तो पुढे निघून गेला.

पंतप्रधानांच्या सुरक्षेसाठी तैनात असलेले SPG कमांडो असतात तरी कोण ?

पंतप्रधान जेव्हा एखादी रॅली काढतात तेव्हा ते त्यांच्या सुरक्षेची पर्वा न करता गर्दीमध्ये प्रवेश करतात. मात्र, त्यांचा सुरक्षेचा घेरा इतका मजबूत आहे की, त्यांच्या संमतीशिवाय त्यांना कोणी हातही लावू शकत नाही. मात्र अचानक अशा घटना घडवणारे लोकही गर्दीत हजर होतात. अशा लोकांवर कारवाई करून पंतप्रधानांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी विशेष फौज तैनात असते.

देशाचे पंतप्रधान आणि त्यांच्या कुटुंबीयांच्या सुरक्षेत तैनात असलेले कमांडो एसपीजी कमांडो (SPG Commando)आहेत. Special Protection Group अर्थात विशेष सुरक्षा दल असेही म्हटले जाते. देशाचे पंतप्रधान तसेच माजी पंतप्रधानांच्या सुरक्षेत तैनात असलेले हे देशातील सर्वात खास आणि विशेष दल आहे. या दलात सामील होणे ही खूप मोठी गोष्ट आहे कारण ते खूप मोठे पद आहे. कठोर मेहनतीनंतर या दलात भरती होण्याची संधी मोजक्या लोकांना मिळते. देशातील सर्वात कठीण प्रशिक्षणांपैकी एक असलेल्या या पदासाठी विशेष प्रशिक्षण दिले जाते. एसपीजी कमांडो कसे बनतात, त्यांना कसे प्रशिक्षण दिले जाते आणि यासंदर्भातील इतर गोष्टी जाणून घेऊया.

एसपीजी ही एक प्रकारची सुरक्षा एजन्सी आहे. देशाच्या पंतप्रधानांना सुरक्षा प्रदान करणे हे यांचे प्रमुख काम आहे. आज जगभरात जेवढेही देश आहे, त्या सर्व देशांतील प्रमुख व्यक्ती म्हणजेच राष्ट्रपती आणि पंतप्रधान यांच्या सुरक्षेची जबाबदारी विशेष प्रकारच्या सुरक्षा एजन्सींवर असते. अशा परिस्थिती भारतात पंतप्रधानाच्या सुरक्षेची जबाबदारी ही एसपीजी कडे असते. पंतप्रधान कुठेही गेले तरी एसपीजी कमांडो सदैव त्यांच्या आसपास असतात, सदैव त्यांच्या सुरक्षेसाठी तैनात असतात. तसेच एसपीजी कमांडो हे देशाचे माजी पंतप्रधान व त्यांचे कुटुंबिय यांची सुरक्षा करतात.

कधी झाली SPG ची स्थापना ?

देशाच्या तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांची त्यांच्याच सुरक्षा कर्मचार्‍यांनी हत्या केली तेव्हा केंद्र सरकारला देशाच्या विद्यमान आणि माजी पंतप्रधानांचे आणि त्यांच्या कुटुंबियांचे संरक्षण करू शकेल असे समर्पित सैन्य उभे करण्याची गरज भासू लागली. त्यानंतर 2 जून 1988 रोजी हे विशेष 2006 मध्ये भारताच्या संसदेच्या कायद्याद्वारे संरक्षण गट (SPG) ची स्थापना करण्यात आली. याचे मुख्यालय नवी दिल्ली येथे आहे. सध्याचे पंतप्रधान आणि त्यांच्या कुटुंबाव्यतिरिक्त माजी पंतप्रधान आणि त्यांच्या कुटुंबीयांना ही सुरक्षा एक वर्षासाठी दिली जाते. याशिवाय धोक्यानुसार त्यात वाढही करता येते.

SPG मध्ये थेट भरती नाही

देशातील इतर कोणत्याही लष्करी दलांप्रमाणे SPG मध्ये थेट भरती होत नाही. यामध्ये भारतीय पोलीस सेवा (IPS), केंद्रीय औद्योगिक सुरक्षा दल (CISF), सीमा सुरक्षा दल (BSF) आणि केंद्रीय राखीव पोलीस दल (CRPF) मधून वरिष्ठ आणि कनिष्ठ अधिकाऱ्यांची भरती केली जाते. एसपीजी जवान दरवर्षी गटात बदलतात. कोणतीही व्यक्ती एक वर्षापेक्षा जास्त काळ सेवा करू शकत नाही. एसपीजी कर्मचाऱ्यांना त्यांचा कार्यकाळ पूर्ण झाल्यानंतर त्यांच्या मूळ युनिटमध्ये परत पाठवले जाते. त्यानंतर गृह मंत्रालयाकडून या संस्थांना पुन्हा रिक्त पदांची यादी पाठवली जाते. यादी नंतर पदानुक्रम खाली एककांच्या पुढील खालच्या स्तरांवर अग्रेषित करते. अनेक कर्मचारी याद्वारे एसपीजीमधील विविध पदांसाठी अर्ज करतात.

निवड प्रक्रियेत अनेक चाचण्या द्याव्या कराव्या लागतात

SPG मध्ये भरती होण्यासाठी उमेदवारांना SSB सारख्या अनेक निवड प्रक्रियेतून जावे लागते. त्यांची PI, मानस आणि शारीरिक चाचणी घेतली जाते. निवड प्रक्रियेचा पहिला टप्पा म्हणजे आयजी (इंस्पेक्टर जनरल), दोन डेप्युटी आयजी आणि दोन असिस्टंट आयजीच्या आयपीएस अधिकाऱ्याची वैयक्तिक मुलाखत. मुलाखतीनंतर, शारीरिक चाचणी, लेखी चाचणी आणि मानसशास्त्रीय मूल्यांकन केले जाते. ज्यामध्ये यशस्वी झालेल्या उमेदवारांना विशेष प्रशिक्षण दिले जाते.

एसपीजी कमांडोंचे कार्य

पंतप्रधान जेथे जातील तेथे त्यांच्या सुरक्षेसाठी आवश्यक त्या सर्व उपाययोजना करणे हे एसपीजीचे मुख्य काम आहे. मग तो देशांतर्गत दौरा असो की परदेशी दौरा. यात तोडफोड विरोधी तपासण्या, ठिकाणांची साफसफाई आणि वैयक्तिक सुरक्षा तपशील इत्यादी सर्व गोष्टींचा समावेश आहे. पंतप्रधानांना भेटणाऱ्या लोकांच्या संख्येवर लक्ष ठेवणे, कार्यक्रमाची संपूर्ण माहिती घेणे, पंतप्रधानांच्या फोन कॉल्सला उत्तरे देणे, त्यांचे वेळापत्रक बनवणे आणि त्यांच्यासाठी वाहने निश्चित करणे हे एसपीजीचे काम आहे.

एसपीजी पंतप्रधानांच्या भोवती अनेक सुरक्षा मंडळे तयार करून त्यांचे संरक्षण करते. कोणत्याही हल्ल्यात पंतप्रधानांचे संरक्षण करणे आणि तेथून त्यांना सुरक्षितपणे हटवणे हे या सुरक्षा वर्तुळातील सदस्यांचे काम आहे. हे त्यांचे एकमेव ध्येय आहे. SPG काउंटर ॲसॉल्ट टीम सहसा दुसऱ्या गराड्याला कव्हर करते. त्यांना पंतप्रधानांच्या संरक्षणासाठी कव्हरिंग फायर पॉवर प्रदान करण्याचे काम दिले जाते. यात तिसरे मंडळही काम करते. ज्यामध्ये SPG व्यतिरिक्त NSG, IAF देखील सामील आहेत. त्याचबरोबर शेवटच्या सर्कलमध्ये एसपीजीसह प्रामुख्याने स्थानिक पोलिसांचा फौजफाटा आहे. ज्यांचे मुख्य काम गर्दी हाताळणे आहे.

त्यांना पंतप्रधानांच्या संरक्षणासाठी कव्हरिंग फायर पॉवर प्रदान करण्याचे काम दिले जाते. यात तिसरे मंडळही काम करते. ज्यामध्ये SPG व्यतिरिक्त NSG, IAF देखील सामील आहेत. त्याचबरोबर शेवटच्या सर्कलमध्ये एसपीजीसह प्रामुख्याने स्थानिक पोलिसांचा फौजफाटा आहे. ज्यांचे मुख्य काम गर्दी हाताळणे आहे.

SPG कमांडोंची स्पेशॅलिटी 

1. एसपीजी कमांडो हे नेहमीच खास सूटमध्ये असतात. या सूटसह ते FNF-Asault ने सुसज्ज आहेत. यासोबतच त्याच्याकडे पूर्णपणे स्वयंचलित बंदूकही असते.
2. एसपीजी कमांडो त्यांच्या सुरक्षेसाठी कोपर (elbow)आणि नवे गार्ड परिधान करतात.
3. या कमांडोंचे बूट अतिशय उच्च दर्जाचे आहेत, जे त्यांना कोठेही घसरण्यापासून वाचवण्याव्यतिरिक्त नीट चालण्यास मदत करतात.
4. त्यांच्या हातातील ग्लोव्ह्ज खूप मजबूत असतात, ते कोणत्याही प्रकारच्या दुखापतीपासून त्याच्या हातांचे संरक्षण करतात.
5. SPG कमांडोचा चष्माही वेगळा असतो, लोकांवर लक्ष ठेवण्याबरोबरच लढतानाही मदत करतात.
6. एसपीजी जवान हे उच्च दर्जाचे बुलेटप्रूफ व्हेस्ट परिधान करतात, जे स्तर-3 केवलरचे आहे. त्याचे वजन 2.2 किलो असते आणि ते 10 मीटर अंतरावरून AK-47 मधून सोडलेल्या 7.62 कॅलिबर बुलेटचा सामना करू शकतो.
7. हे कमांडो त्यांच्या साथीदारांशी बोलण्यासाठी इअर प्लग किंवा वॉकी-टॉकी वापरतात.
8. SPG सुरक्षा कमांडोकडे एक खास ब्रीफकेस असते. ही एक पोर्टेबल बुलेटप्रूफ शील्ड आहे जी ब्रीफकेससारखी दिसते. ती पूर्णपणे उघडते आणि ढाल म्हणून कार्य करते.