नवजात बालकं आणि अर्भकांचा हृदयरोग : एक गंभीर सार्वजनिक आरोग्य समस्या

भारतात नवजात बालके आणि अर्भकांच्या हृदयरोगाची समस्या एक सार्वजनिक आरोग्य समस्या म्हणून उभी राहिली आहे. या समस्येने देशातील असंख्य कुटुंबांना ग्रासले आहे. त्यातच जन्मजात हृदय दोष (सीएचडी) एक जन्मजात असामान्य आजार म्हणून प्रचलित आहे. नुकत्याच जन्मलेल्या 1000 मुलांमागे जवळपास 8-10 मुलांमध्ये सीएचडी आहे. याचा अर्थ दरवर्षी हजारो अर्भक या दोषासहीत जन्माला येतात. यावरून जागरूकता वाढवण्याची, आजाराची तात्काळ माहिती होण्याची आणि प्रभावी व्यवस्थापन रणनीतींची तातडीची आवश्यकता असल्याचं या परिस्थितीवरून दिसून येतं.

नवजात आणि गर्भात वाढणाऱ्या अर्भकांच्या हृदयाशी संबंधित समस्यांचे गंभीर आणि बहुमुखी परिणाम होतात. जन्मजात हृदय दोष गंभीर आरोग्याच्या समस्या म्हणजे हृदय फेल होणं, अर्भकाची वाढ खुंटणे आणि मृत्यू दरात वाढ होण्याचं कारण होऊ शकतात. चिंतेची बाब ही की जोपर्यंत मुलाकडून काही लक्षणे दाखवली जात नाहीत, तोपर्यंत आजाराचं निदान केलं जात नाही. त्यामुळे महत्त्वाच्या टेस्ट आणि औषधोपचार करण्यास विलंब होऊ शकतो. कुटुंबावर भावनात्मक ओझंही अधिक असतं. आईवडिलांना त्यांच्या मुलाच्या आरोग्याबद्दल अनिश्चितता, शस्त्रक्रियांची शक्यता आणि दीर्घकालीन व्यवस्थापनाबद्दल चिंता वाटू शकते. दृश्य आरोग्य समस्यांसह असलेल्या सामाजिक कलंकामुळे हे भावनिक ओझं वाढतं.

हृदयरोगांमुळे नवजात बालकांवर होणाऱ्या तात्काळ आरोग्याच्या परिणामाशिवाय सामाजिक, आर्थिक संकटाचाही सामना करावा लागू शकतो. जन्मजात हृदय दोषांमुळे प्रभावित कुटुंबांना उपचार आणि शस्त्रक्रियाचा पुरेसा खर्च करावा लागू शकतो. त्यामुळे मध्यमवर्गीय कुटुंबांवर आर्थिक ताण येऊ शकतो. त्याशिवाय असे हृदय असलेल्या बालकांना वारंवार रुग्णालयात जाणं आणि दीर्घ उपचार घेणं आवश्यक असतं. त्यामुळे त्यांचा त्यांच्या शिक्षण आणि जीवनातील समग्र गुणवत्तेवर परिणाम होतो. या सर्व परिस्थितीमुळे येणाऱ्या आर्थिक ताणामुळे मध्यमवर्गीय दारिद्र्याकडे ओढले जातात.

जनजागृतीची गरज

नवजात बालकं आणि अर्भकांच्या हृदयाशी संबंधित समस्या निस्तरण्यासाठी जनजागृतीचीही अत्यंत गरज आहे. गर्भवती महिलांना जन्मजात हृदयदोषांच्या लक्षणं आणि संकेतांच्याबाबत जनजागृती अभियानातून जागरूक केलं जाऊ शकतं. त्यामुळे आजाराची पहिली स्टेप कळण्यास उपयोग होईल. प्रसवपूर्व चाचणी, खासकरून भ्रूण इकोकार्डियोग्राफीसारखी आधुनिक इमॅजिंग तंत्रज्ञान, गर्भावस्थेच्या काळातील संभाव्य हृदय दोषांची लक्षणे ओळखू शकते. त्यामुळे वेळेतच हस्तक्षेप आणि नियोजनाची सुविधा मिळू शकते. असे उपाय कुटुंबांना महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करू शकतात, जे काळजींबद्दल सज्ञान निर्णय घेण्यास मदत करतात.

उच्च गुणवत्ता असलेल्या आरोग्य सेवेपर्यंत पोहोचणे हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. जास्तीत जास्त बालरोग हृदयशास्त्रज्ञांचे प्रशिक्षण आणि विशेष हृदय युनिट्स स्थापन करून आरोग्यसेवा प्रणाली मजबूत करणे हृदयाच्या आजाराचे निदान आणि उपचारात वाढ करू शकतात. ग्रामीण आणि उपेक्षित क्षेत्रांमध्ये मोबाईल आरोग्य क्लिनिक्स आरोग्यसेवा तफावत पूरण्याचे प्रभावी माध्यम म्हणून काम करू शकतात, जेणेकरून आवश्यक सेवांना सर्वात जास्त गरज असलेल्यांना पोहोचतात. हा दृष्टिकोन त्या कुटुंबांसाठी परिणामांमध्ये लक्षणीय फरक करू शकतो ज्यांना अन्यथा पुरेशी देखभाल मिळणार नाही.

लसीकरण आणि संसर्गावर नियंत्रण करण्यात आलेले हृदयरोग, जसे की रुमॅटिक हृदयरोग रोखणं महत्त्वाचं आहे. कारण तो अचूक स्ट्रेप्टोकोक संसर्गाने निर्माण होऊ शकतो. या संसर्गाच्या बाबत जागरुकता वाढवण्यासाठी सार्वजनिक आरोग्याबाबतची जागृती तात्काळ उपचारासाठी लक्ष आकर्षित करू शकते. त्यामुळे त्याचा प्रसार आणि संबंधित समस्यांना कमी केलं जाऊ शकतं. अशा प्रयत्नांमुळे मुलांमधील हृदयाशी संबंधित समस्या कमी करण्यास मदत होऊ शकते.

पोषण, शिक्षण आणि आरोग्य

पोषण सुद्धा समग्र आरोग्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. गर्भावस्थेच्या काळात मातृपोषणाला चालना आणि बालकांच्या स्वस्थ जीवनशैलीच्या पर्यायांची बाजू मांडणाऱ्यांना अधिक उपकारक ठरणार आहे. पोषण शिक्षण आणि स्वस्थ सवयींवर लक्ष केंद्रित करणारे सामुदायिक कार्यक्रम कुटुंबांना माहितीपूर्ण निवड करण्यास प्रबळ करतात, त्यामुळे भविष्यातील पिढींचे एकूण आरोग्य सुधारते. योग्य पोषणाबद्दल शिक्षण देणे मातृ आणि त्यांच्या मुलांसाठी दोन्हीचे चांगले आरोग्य परिणाम आणू शकते.

हृदयाशी संबंधित समस्यांनी ग्रस्त असलेल्या कुटुंबांची मजबूत समर्थन प्रणाली स्थापित करणं आवश्यक आहे. स्पोर्ट ग्रुप्स भावनात्मक आणि मनोवैज्ञानिक मदत करू शकतात. तर आर्थिक साहयतात कार्यक्रमातून उपचाराशी संबंधित आर्थिक बोझ कमी करण्यास मदत करू शकतात. त्याशिवाय समुपदेशन सेवा कठिण काळात मार्गदर्शन आणि मदत करू शकतात. त्यामुळे कुटुंबांना आपल्या संघर्षात एकाकीपणा येणार नाही. प्रभावित कुटुंबांभोवती समुदाय निर्माण करणे लवचिकता वाढवू शकते आणि त्यांच्या समग्र कल्याणाची सुधारणा करू शकते.

सरतेशेवटी भारतातील शिशू आणि अर्भकांमध्ये हृदयाच्या समस्यांमुळे गंभीर आव्हाने निर्माण झाली आहेत, ज्यांना बहुआयामी दृष्टिकोणाची आवश्यकता आहे. जागरूकता वाढवणे, आरोग्यसेवा उपलब्धता सुधारणे, प्रतिबंधात्मक उपाय अंमलबजावणी करणे आणि कुटुंबाचे समर्थन प्रदान करणे ही या परिस्थितींचा परिणाम कमी करण्याच्या दिशेने महत्त्वपूर्ण पावले आहेत. प्रत्येक बालकाला स्वस्थ भविष्यासाठी आवश्यक असलेली देखभाल मिळेल याची खात्री करण्यासाठी आरोग्यसेवा पुरवठादार, सरकारी संस्था आणि समुदायांमधील सहकार्य आवश्यक आहे.

हा विषय अधिक तपशिलात समजून घेण्यासाठी, TV9 डिजिटल डॉ. विरेश महाजन यांच्यासह एक विशेष कार्यक्रम आयोजित करत आहे. डॉ. महाजन दिल्ली-एनसीआरमधील सर्वोदय हॉस्पिटलमधील बाल हृदयाच्या विज्ञानाचे संचालक आहेत. नवजात बाळांमध्ये हृदयाच्या आजाराची कारणे, लवकर शोधणे, काळजी आणि उपलब्ध वैद्यकीय सहाय्य यासारख्या महत्त्वपूर्ण विषयांवर त्यांच्याशी चर्चा होणार आहे. या माहितीपूर्ण सत्रासाठी TV9 नेटवर्कच्या YouTube चॅनेल्सवर संपर्क साधा. अधिक माहितीसाठी किंवा डॉ. महाजन यांची अपॉइंटमेंट बुक करण्यासाठी, फरीदाबाद, सेक्टर-8 मधील सर्वोदय हॉस्पिटलशी 1800 313 1414 वर संपर्क साधा.