कलर थेरपी म्हणजे काय? कोणत्या आजारांवर ठरते प्रभावी, कसे करतात उपचार? जाणून घ्या

तुम्ही लहान असताना अनेकदा ऐकलं असेल की, ‘रागाच्या भरात लाल-पिवळा का होत आहेस? ‘भीतीने त्याचा चेहरा पांढरा झाला.’ असे वाक्य तुमच्या अनेकदा कानावर पडतात. भावना आणि रंग यांचा काय संबंध आहे? हा प्रश्न तुम्हाला कधी पडला आहे का? रंग देखील आपला मूड आणि मन यांचा समतोल कसा साधतात, हे आज आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत. जाणून घ्या काय आहे कलर थेरपी.

इंद्रधनुष्य पाहून तुम्हाला आनंद होत असेल, तुम्ही त्याकडे सारखे पाहत असाल तर रंग आपल्यासाठी किती महत्त्वाचे आहेत, हे तुम्ही नक्कीच मान्य कराल. तुम्ही जितका चमकदार रंग परिधान कराल तेवढं तुम्हाला चांगला वाटेल. काही रंग असे असतात जे पाहून किंवा परिधान करून तुम्हाला कंटाळवाणे वाटतात. म्हणूनच कलर थेरपी म्हणजे ज्यामध्ये वेगवेगळ्या प्रकारे रंगांचा वापर करून आजार बरे होतात, त्याला क्रोमो थेरपी असेही म्हणतात. यामध्ये मानसिक आणि शारीरिक समस्या दूर करण्यासाठी रंग आणि प्रकाशाचा वापर केला जातो.

कलर थेरपी म्हणजे काय?

होलिस्टिक हेल्थ कोच शेफाली बत्रा सांगतात की, “कलर थेरपीचे वेगवेगळे प्रकार आहेत. यामध्ये पाणी आणि स्केच पेनच्या माध्यमातून कलर थेरपी केली जाते. याचा उपयोग हात-पायावर केला जातो, ज्यामुळे जुनाट आजार बऱ्याच अंशी बरा होतो. ही वैद्यकीय पद्धत हजारो वर्षे जुनी आहे. भारतासह प्राचीन इजिप्त, चीन अशा अनेक संस्कृतींमध्ये याचा वापर केला गेला आहे.

कलर थेरपी कशी कार्य करते?

शेफाली बत्रा सांगतात की, “ज्याप्रमाणे उन्हात फक्त पांढरा रंग दिसतो पण त्यात अनेक रंग असतात. जेव्हा एखादी व्यक्ती सूर्यप्रकाशात बसते तेव्हा तो आपोआप बरा होतो. हे रंग शरीराच्या पंचतत्वांमध्ये मिसळलेले असतात. त्याचप्रमाणे रंगपध्दतीत निरनिराळ्या रंगांचा वापर सूर्याशी मिसळून निरनिराळ्या रोगांसाठी केला जातो. या थेरपीमध्ये शरीरातील काही असंतुलन आणि प्रमुख चक्रांचा समतोल साधण्यासाठी रंग आणि प्रकाशाचा वापर केला जातो.’’

कोणत्या रोगांवर प्रभावी?

थायरॉईड, मधुमेह, चिकनपॉक्स, फोड, खाज सुटणे, संधिवात, सायटिका आणि जुनाट दुखण्यावर कलर थेरपी अतिशय प्रभावी असल्याचे कलर थेरपी तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. महिलांशी संबंधित समस्यांवरही रंग पद्धत खूप चांगले काम करते. यासोबतच तणाव, नैराश्य, उच्च रक्तदाब, झोपेचे विकार, ताणतणाव, त्वचेची अ‍ॅलर्जी आणि काही प्रकारच्या कॅन्सरवरही कलर थेरपी काम करते.

उपचार पद्धती

पतंजली योगग्रामचे वैद्यकीय अधिकारी आणि कलर थेरपीतज्ज्ञ डॉ. अजित राणा सांगतात, ‘रंगांसह थेरपीचे दोन प्रकार आहेत हे शारीरिक आणि भावनिक अशा दोन प्रकारे कार्य करते.’

फिजिकल कलर थेरपी

नाईट बल्ब

अनेक जण झोपताना वेगवेगळ्या डिझाईन आणि रंगांचे नाईट बल्ब वापरतात. ही सुद्धा एक थेरपी आहे. तुमचं मूल हायपरअ‍ॅक्टिव्ह आहे आणि रात्री झोपत नाही हे तुमच्या लक्षात आलं असेल तर तुमच्या लक्षात आलं असेल की त्याच्या भोवती लाल रंग जास्त असतो. तो रंग हळूहळू हिरवा किंवा निळा करावा. त्यामुळे रंग संतुलित राहतो. त्याचप्रमाणे एखादी व्यक्ती नैराश्यात किंवा चिंतेत असल्याचे दिसले तर त्याला काळा रंग किंवा गडद रंग आवडेल. ते हळूहळू त्याच्या आयुष्यात हलके रंग आणतील. अशावेळी हिरव्या बल्बचा वापर करावा, ज्यामुळे शांतता येते.

कपड्यांद्वारे उपचार

कपड्यांचा रंग रुग्णाला सांगितला जातो. त्यांना ज्या प्रकारचा आजार आहे त्याच रंगाचे कपडे घालण्याचा सल्ला दिला जातो.

चार्ज वॉटर बॉटल

यामध्ये व्यक्तीला खास रंगाची पाण्याची बाटली दिली जाते. ही बाटली काचेची आहे. जर एखाद्याचे विचार स्पष्ट नसतील किंवा तो खूप आळशी असेल तर अशा वेळी त्याला रेड कलर थेरपीऐवजी ऑरेंज कलर थेरपी दिली जाते. त्यांना दोन दिवस हिरव्या बाटलीत आणि तीन दिवस केशरी बाटलीत पाणी पिण्यास सांगितले जाते. जेव्हा असे दिसून येते की त्या व्यक्तीची समस्या कमी होऊ लागते, तेव्हा त्याला हळूहळू रेड बॉटल थेरपी दिली जाते.

कलर शीटने उपचार

अनेक कलर शीटही येतात. ती रंगशीट काचेवर लावली जाते. त्याखाली रुग्ण बसलेला असतो. जेव्हा सूर्य बाहेर पडतो तेव्हा रंगीत स्नान करावे. त्यातून त्यांना भरपूर ऊर्जा मिळते. जर कोणाला पचन किंवा मज्जातंतूंचा त्रास असेल तर पिवळ्या रंगाची शीट लावून त्याखाली बसवले जाते.

क्रोमोथर्मलियम

यामध्ये वेगवेगळ्या रंगाचे चष्मे वापरले जातात. एखाद्याला दम्याचा त्रास असेल तर त्याला अधिक उबदारपणा हवा असतो, त्यात लाल रंगाचा चष्मा लावला जातो. रुग्णाला एकाच ग्लासमध्ये बसवले जाते. जेव्हा सूर्यप्रकाश काचेवर पडतो तेव्हा तो आवश्यक तेवढा काचेच्या भागावर पडतो.

सुजोक किंवा एक्यूप्रेशर

शेफाली बत्रा सांगतात की ’सुजोक थेरपी आणि एक्यूप्रेशरच्या माध्यमातूनही कलर थेरपीचा वापर केला जातो. आपल्या शरीराचे संपूर्ण अवयव फक्त आपल्या हातावर आणि तळपायावर स्थिर असतात. अशावेळी शरीरातील सुजॉक पॉईंट्सला बेस बनवले जाते, मग वेगवेगळ्या रंगांनी थेरपी दिली जाते. जर एखाद्याला यकृताची समस्या असेल तर यकृत बिंदूवर कलर थेरपी दिली जाते. बेसिक स्केच पेनने रंगाचा वापर केला जातो. त्या ठिकाणी स्केच पेनाने रंगवले जाते.

इमोशनल कलर थेरपी

यामध्ये डोळे बंद करून रुग्णाभोवती रंग तयार केला जातो किंवा त्याला चक्र ध्यान केले जाते. यामध्ये प्रत्येक चक्राचे कार्य वेगळे असते आणि ते वेगवेगळ्या रंगाचे असतात. या चक्रात रुग्णाचे कोणते लक्षण रंगाशी जुळत आहे हे पाहिले जाते. आपली रोगप्रतिकारशक्ती अतिशय कमकुवत आहे असे कोणी म्हटले तर स्वाधिष्ठान चक्र सक्रिय करून तो सक्रिय होतो. ज्यांचा रंग केशरी आणि पिवळा असतो त्यांच्याकडे लक्ष दिले जाते. ही थेरपी करण्यासाठी 7 ते 15 दिवस लागतात. ही पर्यायी थेरपी आहे.

चक्रे म्हणजे काय?

डॉ. अजित राणा म्हणतात की, तुम्ही ऐकलं असेल, प्राचीन काळी लोक म्हणत असत की ऋषी मुनी आपल्या कुंडलनियाला जागृत करत असत. खरं तर आपल्या प्रत्येक भावनेचं मूळ आपल्या शरीरात असतं. डोक्यापासून पायापर्यंत सात चक्रे आहेत. या सर्वांचे रंग वेगवेगळे आहेत, त्यांचं कामही वेगळं आहे.

सहस्रचक्र: हे मेंदूच्या अगदी मध्यभागी स्थित असते. तो जांभळ्या रंगाचा असतो. जर हे चक्र संतुलित नसेल तर मायग्रेन आणि एपिलेप्सी सारख्या समस्या उद्भवतात.

आज्ञाचक्र : आज्ञाचक्र हे दोन भुव्यांच्या मधोमध असते. तो पांढरा, निळा किंवा गडद निळा दिसतो. यामुळे असंतुलित मोतीबिंदू, मायग्रेन किंवा डोकेदुखी, चक्कर येणे आणि डिस्लेक्सिया सारख्या समस्या उद्भवू शकतात.

विशुद्ध चक्र : हे घशाच्या मागे स्थित असते. यात पिवळा, निळा आणि हलका गुलाबी रंग मिसळलेला असतो. ज्या व्यक्तीला विशुद्धी चक्र बिघडले आहे त्याला थायरॉईडची समस्या असू शकते.

हृदय चक्र : हे हृदयाच्या अगदी मध्यभागी पाठीच्या कण्याकडे असते. हे चक्र हिरव्या रंगाचे असते. या चक्राच्या असंतुलनामुळे हृदयविकारहोण्याचा धोका असतो.

मणिपुरा चक्र : हे वरच्या ओटीपोटात आणि छातीच्या हाडाच्या मध्ये असते. याचा रंग पिवळा असून तो बरा न झाल्यास नैराश्यात जाण्याचा धोका असतो.

स्वाधिष्ठान चक्र : हे चक्र नाभीच्या स्थानापासून बरोबर 3 इंच खाली असते. चक्राचा रंग केशरी असतो.

मुलाधार चक्र : हे शरीराचे मूळ किंवा पाया मानले जाते. हे पाठीच्या कण्याखाली आहे.

बदल कसा होतो?

कलर थेरपी तज्ज्ञ डॉ. अजित राणा सांगतात की, कलर थेरपीमध्ये ठराविक रंगांचाच समावेश केला जातो. प्रत्येक रंगाचे स्वतःचे महत्व आणि फायदे आहेत जे व्यक्तीमध्ये ऊर्जा, शांती आणि संतुलन आणतात.

जांभळा रंग : यामुळे कल्पनाशक्ती, आत्मज्ञान आणि ध्यान शक्ती वाढेल. हे मज्जासंस्थेला देखील उत्तेजित करेल.

इंडिगो रंग : यामुळे स्व-जबाबदारी येते. व्हिज्युअलायझेशन आणि आंतरिक शक्ती वाढवते.

निळा रंग : यामुळे संवाद कौशल्य आणि आंतरिक सौंदर्य वाढते.

हिरवा रंग : हा हार्मोन्सचा समतोल राखतो. यामुळे प्रेम आणि सामाजिक जीवन सुधारते. यामुळे तणाव दूर होतो आणि आराम मिळतो

पिवळा रंग : मौजमजा, तर्कशास्त्र, सर्जनशीलता आणि विनोद, सकारात्मकता वाढवणारा हा आनंदी रंग आहे. हा रंग मूड उंचावतो.

केशरी रंग : आनंद, अंतर्ज्ञान आणि वैयक्तिक अनुभव सुधारते.

लाल रंग : यामुळे शारीरिक ऊर्जा, स्टॅमिना, स्थिरता वाढते.

कलर थेरपी फी

कलर थेरपीसाठी वेगवेगळे शुल्क आहे. किती शुल्क आकारले जातात हे डॉक्टरांवर अवलंबून असते. काही लोक 1100 रुपयांत थेरपी देतात.

क्रोमोथेरपी कोण करू शकते?

जे लोक सुजोक थेरपी, एक्यूप्रेशर आणि एक्यूपंक्चरचा सराव करतात ते कलर थेरपी करू शकतात, परंतु कोणत्या रोगासाठी कोणता रंग वापरावा याची ही त्यांना माहिती असावी. एक चांगला क्रोमोथेरपिस्ट होण्यासाठी, आपल्याला प्रत्येक रंगाचा व्यक्तीवर होणारा परिणाम माहित असणे आवश्यक आहे.

क्रोमोथेरपिस्ट होण्यासाठी काय करा?

क्रोमोथेरपिस्ट होण्यासाठी तुमच्याकडे क्रोमोथेरपीमध्ये डिप्लोमा किंवा बॅचलर डिग्री असणे आवश्यक आहे. डिप्लोमा आणि बॅचलर कोर्स इन कलर थेरपीचा कालावधी सहा महिन्यांपासून एक वर्षांपर्यंत असतो. पदवी आणि पदविका पूर्ण केल्यास तुम्ही रुग्णालये, निसर्गोपचार क्लिनिक, आरोग्य केंद्रात काम करू शकता किंवा स्वत:चे क्लिनिकही उघडू शकता. एक लक्षात घेणे महत्वाचे आहे की, ही थेरपी कशी कार्य करते याचा कोणताही डेटा किंवा संशोधन पुरावा नाही.

(डिस्क्लेमर: बातमीत दिलेल्या माहितीला आम्ही दुजोरा देत नाही. कोणताही उपचार करण्यापूर्वी तज्ज्ञ डॉक्टरांकडून वैद्यकीय सल्ला घेऊनच उपचार करावेत.)