Mental Illness: शास्त्रज्ञ म्हणाले- डिप्रेशनमध्ये अँटीडिप्रेसंट औषधांची गरज नाही, मग कसे बरे होणार डिप्रेशन?

शरीराचे एकंदर आरोग्य राखण्यात मानसिक आरोग्याची विशेष भूमिका मानली जाते. तणाव-चिंतेसारख्या परिस्थितीकडे वेळीच लक्ष न दिल्याने नैराश्य येऊ शकते, असे आरोग्य तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

Mental Illness: शास्त्रज्ञ म्हणाले- डिप्रेशनमध्ये अँटीडिप्रेसंट औषधांची गरज नाही, मग कसे बरे होणार डिप्रेशन?
सांकेतिक छायाचित्र
Follow us
| Updated on: Aug 12, 2022 | 10:49 PM

नैराश्य (depression) ही गंभीर मानसिक आरोग्य स्थिती म्हणून ओळखली जाते. मेंदूतील सेरोटोनिन नावाच्या न्यूरोट्रांसमीटरची पातळी कमी झाल्यास नैराश्याचा धोका वाढू शकतो, असे डॉक्टरांचे म्हणणे आहे. दरम्यान, अलीकडील अभ्यासात, संशोधकांनी या सिद्धांताला मोडीत काढत, असा दावा केला आहे की खरं तर, सेरोटोनिनची कमतरता नैराश्याच्या स्थितीसाठी जबाबदार नाही. आत्तापर्यंत, नैराश्य आणि दुःख यांसारख्या भावनांसाठी मेंदूतील रासायनिक असंतुलनावर भर दिला जात आहे. हा सिद्धांत 1960 च्या दशकाचा आहे, जेव्हा डॉक्टरांनी मूड वाढवणारी औषधे (Mood enhancing drugs) वापरण्यास सुरुवात केली, जी नैराश्यामध्ये मेंदूतील न्यूरोट्रांसमीटर सेरोटोनिनची पातळी सुधारण्यासाठी ओळखली जाते. परंतु, या नवीन संशोधनावर (On new research) प्रश्नचिन्ह निर्माण केले जात आहे. जाणून घ्या, नैराश्याबाबत काय आहे नवीन संशोधन आणि तज्ज्ञांचे मत.

नैराश्य आणि कमी-सेरोटोनिन पातळी

सेरोटोनिनची कमतरता खरोखर नैराश्यासाठी जबाबदार आहे की नाही हे सिद्धांत अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी, शास्त्रज्ञांनी जवळपास 361 समवयस्क-पुनरावलोकन केलेल्या वैज्ञानिक अभ्यासांचा अभ्यास केला. या आधारे, असा दावा केला जात आहे. की, नैराश्य आणि कमी झालेली सेरोटोनिन पातळी यांच्यात वास्तविक संबंध नाही. यासाठी, संशोधकांनी नैराश्याचे बळी आणि इतर यांच्यात तुलनात्मक अभ्यास देखील केला, ज्यामध्ये दोन्ही प्रकारच्या सहभागींमध्ये सेरोटोनिनच्या पातळीत लक्षणीय फरक दिसून आला नाही.

सेरोटोनिन सिद्धांताबद्दल प्रश्न उपस्थित केले जात आहेत

संशोधकांचे म्हणणे आहे की, नैराश्याचा सध्याचा सिद्धांत केवळ सेरोटोनिनसारख्या एकाच न्यूरोट्रांसमीटरवर केंद्रित आहे. दरम्यान, नैराश्याची स्थिती मेंदूच्या जटिल नेटवर्कमध्ये कसे बदलते यावर लक्ष केंद्रित करणे देखील आवश्यक आहे जे भावना आणि तणावावर प्रक्रिया करण्यासाठी आवश्यक आहे. सेरोटोनिन सिद्धांतांमध्ये मेंदूच्या काही भागांसाठी महत्त्वाची भूमिका असते जसे की, अमिगडाला आणि प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स. भावना अमिगडालातील बदलांशी संबंधित असल्याचे दिसून येते. असे नोंदवले गेले आहे की उदासीनता असलेल्या लोकांमध्ये अमिग्डालाचे प्रमाण कमी झाले आहे. तसेच अमिग्डाला आणि कॉर्टेक्समधील संवाद देखील कमी झाला आहे.

हे सुद्धा वाचा

नैराश्यावर औषधीची गरज नाही

अशा स्थितीत, आतापर्यंत वापरले जाणारे अँटीडिप्रेसेंट्स कितपत प्रभावी ठरू शकतात, असा प्रश्न उपस्थित होतो. कारण एंटिडप्रेसन्ट्स प्रामुख्याने सेरोटोनिनची पातळी वाढवून नैराश्याची लक्षणे कमी करतात. या संदर्भात संशोधकांचे म्हणणे आहे की, ज्या लोकांना सौम्य-मध्यम पातळीवरील नैराश्याची समस्या आहे, अशा लोकांना उपचारात अँटीडिप्रेससची गरज नसते. संशोधक म्हणतात की, नैराश्याचा प्रचलित रासायनिक असंतुलन सिद्धांत या औषधांवर आजीवन अवलंबित्व वाढवू शकतो. निष्कर्षानुसार, अभ्यासात असे सुचवले आहे की, निवडक सेरोटोनिन रीअपटेक इनहिबिटर (SSRIs), औषधे जे मेंदूतील सेरोटोनिनचे पुनरुत्पादन रोखतात, त्यांचा उपयोग नैराश्यावर उपचार करण्यासाठी केला जाऊ नये.

मनोचिकित्सक काय म्हणतात?

नैराश्यातील रासायनिक असंतुलन सिद्धांत अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यासाठी अपोलो हॉस्पिटल इंदूर येथील मानसोपचारतज्ज्ञ डॉ. आशुतोष सिंग स्पष्ट करतात, नैराश्याच्या सेरोटोनिन सिद्धांताबाबत दीर्घकाळापासून वाद सुरू आहे. ज्यावर भूतकाळात प्रश्नचिन्ह उपस्थित केले गेले आहे. नैराश्य किंवा कोणताही मानसिक आजार हे रसायन कमी किंवा वाढण्यापुरते मर्यादित नाही. सेरोटोनिन, डोपामाइन आणि नॉरपेनेफ्रिन व्यतिरिक्त, सेकंड मेसेंजर नावाची शेकडो प्रथिने आहेत जी मेंदूच्या न्यूरॉन्सला माहिती देतात. नैराश्य प्रत्यक्षात कसे येते यावर संशोधक अद्याप कोणत्याही ठोस निष्कर्षापर्यंत पोहोचलेले नाहीत.

खातेवाटपानंतर मंत्र्यांना बंगल्यांचे वाटप, बघा कोणाला कोणता बंगला?
खातेवाटपानंतर मंत्र्यांना बंगल्यांचे वाटप, बघा कोणाला कोणता बंगला?.
...म्हणून सोमनाथ सूर्यवंशीची हत्या, राहुल गांधींचा मोठा आरोप काय?
...म्हणून सोमनाथ सूर्यवंशीची हत्या, राहुल गांधींचा मोठा आरोप काय?.
'साहेब म्हणतील ते तोरण अन् साहेब...', भुजबळांच्या समर्थनार्थ बॅनर
'साहेब म्हणतील ते तोरण अन् साहेब...', भुजबळांच्या समर्थनार्थ बॅनर.
म्हणून भुजबळ फडणवीसांकडे गेले? भाजपच्या बड्या नेत्यानं स्पष्टच सांगितल
म्हणून भुजबळ फडणवीसांकडे गेले? भाजपच्या बड्या नेत्यानं स्पष्टच सांगितल.
काँग्रेसच्या बड्या नेत्यानं काढली अशोक चव्हाण यांची लायकी, काय म्हणाले
काँग्रेसच्या बड्या नेत्यानं काढली अशोक चव्हाण यांची लायकी, काय म्हणाले.
भुजबळांच्या नाराजीवर अखेर अजित पवार बोलले, 8 दिवसांनी घेतली दखल अन्...
भुजबळांच्या नाराजीवर अखेर अजित पवार बोलले, 8 दिवसांनी घेतली दखल अन्....
दादांना सोडून भाजपमध्ये जाणार? फडणवीसांच्या भेटीनंतर भुजबळांचे खुलासे
दादांना सोडून भाजपमध्ये जाणार? फडणवीसांच्या भेटीनंतर भुजबळांचे खुलासे.
सनी लिओनी घेतेय सरकारी योजनेचा लाभ, दर महिन्याला खात्यात 'इतके' रूपये
सनी लिओनी घेतेय सरकारी योजनेचा लाभ, दर महिन्याला खात्यात 'इतके' रूपये.
लाथा-बुक्के अन् दगडानं मारहाण, भाजपच्या ज्येष्ठ नेत्यावर जीवघेणा हल्ला
लाथा-बुक्के अन् दगडानं मारहाण, भाजपच्या ज्येष्ठ नेत्यावर जीवघेणा हल्ला.
सबसे कातील गौतमी पाटील नव्या वर्षात चाहत्यांना देणार मोठं सरप्राईज
सबसे कातील गौतमी पाटील नव्या वर्षात चाहत्यांना देणार मोठं सरप्राईज.