सेक्स वर्कर्सना मातृत्व रजा, पेन्शन, ‘या’ देशाच्या निर्णयाने अनेकींचे आयुष्य बदलले
बेल्जियमने सेक्स वर्कर्सच्या अधिकारांबाबत ऐतिहासिक पाऊल उचलले आहे. बेल्जियममध्ये सेक्स वर्कर्सना मातृत्व रजा, आरोग्य विमा, पेन्शन, कामाचा करार अशा गोष्टी देण्यासाठी कायदे करण्यात आले. या निर्णयामुळे अनेक महिलांचे आयुष्य बदलले आहे.
जगातील अनेक देशांमध्ये आजही सेक्स वर्कर्सना कोणत्याही प्रकारचे अधिकार दिले जात नाहीत, पण बेल्जियम हा असा देश आहे ज्याने 2022 मध्ये सेक्स वर्कला केवळ गुन्हेगारीच्या श्रेणीतून काढून टाकले नाही तर त्यांच्यासाठी अनेक मोठे निर्णय घेतले आहेत. या देशाने पुन्हा एक ऐतिहासिक पाऊल उचलत सेक्स वर्कर्सना मातृत्व रजा आणि पेन्शनही दिली.
सर्वसामान्य महिलांच्या आयुष्यापेक्षा या महिलांचे जीवन अधिक खडतर असते. त्यांच्यासमोर एकीकडे पैसा कमावणे आणि जीवन जगणे अवघड झाले आहे. दुसरीकडे देशात सन्मान मिळणे आणि धोरणाचा भाग बनणे, सरकारी योजनांचा भाग बनणे ही त्यांच्यासाठी एक वेगळीच समस्या बनते. पण, या महिलांचा आवाज बेल्जियम सरकारने ऐकला आहे.
बेल्जियन सेक्स वर्कर सोफी म्हणाली, ‘या कायद्यापूर्वी मला 9 महिन्यांची गरोदर असूनही पैसे कमावण्यासाठी सेक्स वर्क करण्यास भाग पाडले जात होते. सोफी पाच मुलांची आई आहे. सोफी म्हणाली की, जेव्हा तिला पाचवे अपत्य होणार होते, तेव्हा डॉक्टरांनी तिला बेड रेस्टसाठी सांगितले होते पण तिला तसे करणे शक्य नव्हते, कारण जर तिने काम केले नाही तर ती कशी कमवणार.
“मला पैशांची गरज होती म्हणून मी काम थांबवू शकले नाही. ती पुढे म्हणाली की, सेक्स वर्कर झाल्यानंतर आता तिला मातृत्व रजा आणि पेन्शन मिळत असल्याने तिचे आयुष्य खूप सोपे झाले आहे.
कोणत्या प्रकारचे अधिकार दिले जात आहेत?
बेल्जियमच्या ऐतिहासिक पावलामुळे आणि नव्या कायद्यामुळे सेक्स वर्कर्सना आता अनेक अधिकार देण्यात आले आहेत. ज्याअंतर्गत त्यांना कामाचा करार, आरोग्य विमा, पेन्शन, प्रसूती रजा आणि आजारी रजा मिळणार आहे. तसेच इतर कोणत्याही नोकरीप्रमाणेच त्यालाही वागणूक दिली जाईल आणि सर्व समान अधिकार दिले जातील. ‘इतरांप्रमाणे जगण्याची ही आमच्यासाठी संधी आहे.
जगभरात लाखो सेक्स वर्कर आहेत. केवळ बेल्जियमच नव्हे तर जर्मनी, ग्रीस, नेदरलँड्स आणि तुर्कस्तानसह अनेक देशांनी सेक्स वर्कर्सला कायदेशीर मान्यता दिली आहे, पण त्यांना रजा आणि पेन्शन देण्याचे ऐतिहासिक काम फक्त बेल्जियमने केले आहे.
कायदा कसा बदलला?
बेल्जियमने 2022 मध्ये एका मोठ्या आंदोलनानंतर सेक्स वर्कर्सला कायदेशीर करण्याचा निर्णय घेतला. देशात अनेक महिने निदर्शने सुरू होती. कोव्हिडच्या काळात देशात सेक्स वर्कर्सना मदतीचा तुटवडा निर्माण झाला होता, असा आवाज उठवण्यात आला, परिणामी सेक्स वर्कला कायदेशीर मान्यता देण्याचा ऐतिहासिक निर्णय घेण्यात आला.
बेल्जियम युनियन ऑफ सेक्स वर्कर्सच्या (UTSOPI) अध्यक्षा व्हिक्टोरिया या चळवळीत आघाडीवर होत्या. त्यांच्यासाठी ही वैयक्तिक लढाई होती. व्हिक्टोरिया सेक्स वर्कला समाजसेवा मानते. “जर कायदा नसेल आणि तुमचे काम बेकायदेशीर असेल तर तुम्हाला मदत करण्यासाठी कोणतेही प्रोटोकॉल नाहीत. हा कायदा लोकांना आपल्याला सुरक्षित बनविण्याचे साधन म्हणून उदयास आला आहे.
देशात कायद्यावर टीका
ह्युमन राइट्स वॉचच्या संशोधक एरिन किलब्राइड म्हणाल्या, “जगात कुठेही पाहिलेले हे आतापर्यंतचे सर्वोत्तम पाऊल आहे आणि प्रत्येक देशाने या दिशेने वाटचाल करणे आवश्यक आहे. सेक्स वर्कच्या व्यापारामुळे तस्करी, शोषण आणि गैरवर्तन होते, जे हा कायदा रोखू शकणार नाही, असे टीकाकाराचे म्हणणे आहे. “हा कायदा धोकादायक आहे कारण यामुळे नेहमीच हिंसक असलेल्या व्यवसायाला सामान्य केले जाते,” इसाला या स्वयंसेवी संस्थेच्या स्वयंसेवक ज्युलिया क्रुमिअर म्हणाल्या.
एकीकडे देशात या कायद्याचे समर्थन केले जात आहे. तर दुसरीकडे त्याला विरोधही केला जात आहे. ज्युलिया क्रुमियर म्हणाल्या की, हजारो महिलांना कामगार हक्क नको आहेत, पण त्यांना या नोकरीतून बाहेर पडून सामान्य जीवन जगायचे आहे. ज्युलियाचा असाही विश्वास आहे की जगात असा कोणताही मार्ग नाही ज्यामुळे सेक्स वर्क अधिक सुरक्षित होईल.
