भविष्यात एंटीबायोटिक सुध्दा ठरणार फेल? जग आणखीन एका महामारीच्या दिशेने चाललंय?

Lancet च्या अभ्यासानुसार जगभरात साधारणतः 12 लाख 70 हजार मृत्युंसाठी प्रतिजैविक प्रतिकार सरळ स्वरूपात जबाबदार होते, तर 49 लाख 50 हजार मृत्यूशी जोडलेला आहे..

प्रातिनिधिक फोटो

टीव्ही 9 मराठी डिजीटल टीम | Updated on: Jan 22, 2022 | 7:35 PM

बॅक्टेरिया, व्हायरसने (Bacteria, Virus, Fungi etc) होणाऱ्या आजारांच्या उपायांसाठी मोठ्या प्रमाणात एंटीबायोटिक औषधांचा वापर केला जातो. मात्र अलीकडेच झालेल्या एका अभ्यासात येणाऱ्या काळात जीवाणु, विषाणु इत्यादींमुळे होणारे आजारांबाबत एंटीबायोटिक (Antibiotics Medicine) औषधांचा काहीच फरक पडत नाही. याच्या मागचे कारण आहे, जिवाणू आणि विषाणू इत्यादींची प्रतिरोधक क्षमता. हे अशाप्रकारे समजून घ्या की, व्हायरसमुळे सर्दी खोकला झाल्यास आणि त्यासाठी जर तुम्ही एंटीबायोटिक औषधांच्या अनुरूप व्हायरसमध्ये प्रतिरोधी क्षमता (Antimicrobial Resistance) बनली आहे. म्हणजेच कोणत्याही आजारात जर तुम्ही व्हायरस विरोधात लढण्याठी एंटीबायोटिक घेत असाल आणि ते व्हायरस इतके प्रतिरोधी बनले आहेत की त्यांच्यावर सुद्धा औषधांचा प्रभाव पडत नाही. याच परिस्थितीला रोगाणुरोधी प्रतिरोध म्हटले जाते. रोगाणुरोधी प्रतिरोध तेव्हा होतो, जेव्हा संक्रमण तयार करणारे विषाणू ( बॅक्टेरिया, व्हायरसने- Bacteria, Virus, Fungi etc) त्यांना नष्ट करणाऱ्या औषधांचा प्रतिरोध करण्यासाठी तयार होतात. याचा सरळ सरळ अर्थ असा होतो की एंटीबायोटिक आता त्या संक्रमणाच्या उपचारासाठी काम करणार नाही.

HIV-AIDS आणि मलेरियाने सुद्धा अधिक मृत्यू..

लाइन सेट मध्ये झालेल्या एका अभ्यासानुसार रोगांवर विरोधी प्रतिरोधी संक्रमणामुळे 2019 मध्ये 12.70 लाख मृत्यू झाले होते, तर 49.50 लाख मृत्यू कोणत्या ना कोणत्या कारणासाठी जोडले गेले होते. म्हणजेच त्यावर्षी एकत्रितरित्या एचआईवी एड्स आणि मलेरियाने मरणाऱ्यांची संख्या मोठी आहे. रोग विरोधी प्रतिरोध जगभरात वेगाने पसरत आहे.याची तुलना येणारी महामारी अशी सुध्दा केली जात आहे. हे सर्व अशा पद्धतीने होत आहे की अनेकांना याबाबत जरासुद्धा कल्पना नाही नवीन निष्कर्ष स्पष्टपणे याचा संदेश देतात की या रोगांवर ही प्रतिरोध मागील सर्वात भयानक स्थिती च्या मनाने वेगाने वाढत आहे जो येणाऱ्या काळात चिंतेचा विषय असेल.

संपत आहेत एंटीबायोटिक औषधे..

द कन्वरसेशनवर एस्टन विश्वविद्यालय जोनाथन कॉक्स यांनी लिहिले आहे की, सर्वसाधारणपणे टक्के आहे आहे की आमच्याकडे काम करणाऱ्या अँटिबायोटिक औषधे संपत आहेत याचा अर्थ असा असू शकतो की अनेक जीवाणू संक्रमण पुन्हा मानवी जीवनासाठी धोकादायक ठरू शकतात 1928 मध्ये पेनिसिलीनच्या शोधानंतर रोग विरोधी प्रतिरोध प्रतिरोधक एक समस्या राहिली आहे.

संशोधकांनी हे सुद्धा पाहिले की कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेले देश रोग विरोधी प्रतिरोधमुळे जास्त प्रभावी होते. तर दुसरीकडे अधिक उत्पन्न असणारे देश धोकादायक परिस्थितीचा सामना करत होते त्यांनी हे सुद्धा पाहिले की 23 विविध प्रकारचे जिवाणूपैकी फक्त 6 प्रकारचे जीवाणू मध्ये औषध प्रतिरोध ने 35 लाख 70 हजार मृत्यूमध्ये योगदान दिले.

एंटीबायोटिक प्रतिरोधमुळे 70 टक्के मृत्यू :

रोग विरोधी प्रतिरोधचा परिणाम स्वरूपामुळे होणाऱ्या मृत्यूंचे प्रमाण 70 टक्के आहे . अँटिबायोटिक औषधांच्या प्रतिरोधमुळे यांचे मृत्यू होतात. यांना अतिशय गंभीर संक्रमण झालेले आहेत, त्यांच्या सुरक्षेसाठी सुरुवातीला याचा वापर केला जातो. यामध्ये बीटा आणि क्लोरोक्वीनलोन यांचा समावेश असतो. जे साधारणतः अनेक संक्रमण असल्यास दिले जाते.

काही अंदाजांचा विचार केला तर रोगाणूरोधी प्रतिरोध 2050 पर्यंत दरवर्षी एक करोड मृत्यूंचे कारण बनू शकते. हे जगभरात मृत्यूच्या कारणच्या स्वरूपात कॅन्सरच्या देखील पुढे जाऊ शकते.

पुढील महामारी या दिशेने आपण वाटचाल करत आहोत?

अभ्यासात असे स्पष्ट करण्यात आले आहे की बॅक्टेरिया रोग विरोधी प्रतिरोध विकसित करू शकतात. सगळ्यात आधी बॅक्टेरिया सोलर स्वभाविक स्वभाविक रूपात रोगांना प्रतिरोध विकसित करतात हे जगभरात दिसून येणाऱ्या सामान्य धावपळीचा हा भाग आहे.

जसे आपण मजबूत होत जाऊ तसेच बॅक्टेरिया सुद्धा मजबूत होत जातील. हे बॅक्टेरिया आपल्या सह विकासाचा हिस्सा आहेत. अंशिक रूपाने ते आपल्या तुलनेने अधिक वेगाने विकसित होत आहेत.कारण ते खूप वेगाने आपली संख्या वाढवतात आणि आपल्या तुलनेत अधिक अनुवंशिक उत्परिवर्तन प्राप्त करतात. मात्र ज्या पद्धतीने आपण अँटिबायोटिक्सचा वापर करतो ते सुद्धा प्रतिरोधाचे कारण बनू शकते.

जबरदस्ती अँटिबायोटिक औषधांच्या वापरामुळे संकट :

अँटिबायोटिक औषधांना अनावश्यक रूपात घेतल्यामुळे बॅक्टेरिया अँटिबायोटिक औषधांचा प्रतिरोध वेगाने तयार करण्यासाठी मदत मिळू शकते. याच कारणामुळे अँटिबायोटिक औषधे तोपर्यंत घेऊ नये जोपर्यंत डॉक्टर तुम्हाला ते घेण्याचा सल्ला देत नाहीत आणि केवळ त्या संक्रमणासाठी त्याचा उपयोग करा ज्याचा तुम्हाला सल्ला देण्यात आला आहे. प्रतिरोध एका व्यक्तीतून दुस- या व्यक्तीमध्ये पसरू शकतो. उदाहरण द्यायचे झाले तर एखाद्या व्यक्तीच्या नाकात अँटिबायोटिक प्रतिरोधी बॅक्टेरिया असेल आणि तो शिकल्यानंतर किंवा खोकला नंतर तो बॅक्टेरिया आसपासच्या लोकांमध्ये पसरतो शोधानुसार असेही समजते की पर्यावरणाच्या माध्यमातून रोगांवर रोजी प्रतिरोध पसरू शकतो जसे की अशुद्ध पाण्यामुळे.. या वैश्विक रोग विरोधी प्रतिरोध संकटाला गंभीर बनवण्याचे कारण जटील आहेत.

पुढची महामारी येतेय! करावे लागतील नवीन शोध :

आपण ज्या पद्धतीने अँटिबायोटिक्स घेतो त्यानुसार एंटीमाइक्रोबियल केमिकल्स सोबत पर्यावरणीय प्रदूषणापर्यंत, कृषीमध्ये अँटिबायोटिक्सचा वापर आणि आपण वापरणाऱ्या शाम्पू, टूथपेस्ट मध्ये प्रिझर्वेटिव्ह सुद्धा प्रतिरोधमध्ये योगदान देत आहेत. याच कारणामुळे यामध्ये बदल आणण्‍यासाठी वैश्विक एकीकृतपणे प्रयत्न करण्याची आवश्यकता आहे.

अनेक उद्योगांमध्ये रोगाणुरोधी प्रतिरोधचा प्रसार कमी करण्यासाठी तत्काळ परिवर्तनाची आवश्यकता आहे. सगळ्यात अधिक महत्त्व एंटीबायोटिक औषधांची संबंधित आहे. संयोजन चिकित्सा रोगाणुरोधी प्रतिरोध कमी करण्याचे उत्तर असू शकते. यामध्ये एकच औषध घेण्याऐवजी संयोजन करून अनेक औषधांचा उपयोग करणे यामध्ये समाविष्ट आहे. ज्यामुळे बॅक्टेरियासाठी प्रतिरोध विकसित करणे अधिक कठीण होऊन जाते. एका अभ्यासातील संकेत मात्र असे आहेत की पुढे येणारी महामारी या पद्धतीने आपल्याला याप्रकरची माहिती देत आहे आणि हे रोखण्यासाठी आपल्याला प्रयत्न करणे आवश्यक आहे.