दारू प्यायल्यावर हँगओव्हर का राहतो? कारणं काय? उपाय माहीत आहेत का ?

जगातील सुमारे 22 टक्के लोकांना मद्यपान केल्यानंतर ही हँगओव्हर अस्वस्थता जाणवते. अनेकदा लोक याला ‘हँगओव्हर चिंता’ किंवा ‘हँगझिटी’ म्हणतात. अनेकांना एखाद्या पार्टीत मद्यपान केल्यानंतर दुसऱ्या दिवसापर्यंत हँगओव्हर होतो. यानंतर शरीरात एक प्रकारची अस्वस्थता निर्माण होते.

लोकांना हँगओव्हरची इतकी चिंता असते की दुसऱ्या दिवशी ऑफिस असेल तर ते दारूही पित नाहीत. पण तुम्ही कधी विचार केला आहे का की दारू प्यायल्यानंतर हँगओव्हर का होतो? याविषयीही आपण एक अहवाल जाणून घेणार आहोत.

प्रथम आपण हँगओव्हर कसे आणि कशामुळे होतो याबद्दल बोलू? खरं तर, हँगओव्हर तेव्हा होतो जेव्हा शरीराला अल्कोहोल पिल्यानंतर त्याच्या परिणामांपासून बरे होण्यास वेळ लागतो. अल्कोहोलच्या सेवनामुळे शरीरात अनेक जैविक आणि रासायनिक बदल होतात, ज्यामुळे शरीरात विविध लक्षणे उद्भवतात. आता त्यामागचे शास्त्र समजून घेऊया.

डिहायड्रेशन: अल्कोहोल हा लघवीचे प्रमाण वाढवणारा पदार्थ आहे, म्हणजेच तो शरीरातील पाणी काढून टाकतो. यामुळे शरीरात पाण्याची कमतरता निर्माण होते, ज्यामुळे डोकेदुखी, तोंड कोरडे पडणे आणि थकवा येतो. रक्तातील साखरेची पातळी: अल्कोहोल शरीरातील ग्लूकोज (साखर) पातळी कमी करते, ज्यामुळे उर्जेची कमतरता आणि अशक्तपणा, चिडचिडेपणा आणि थकवा जाणवतो. याचा परिणाम मेंदू वरही होतो.

जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची कमतरता: मद्यपान केल्याने शरीरात बी-जीवनसत्त्वे आणि पोटॅशियम सारख्या आवश्यक जीवनसत्त्वे आणि खनिजे कमी होतात, ज्यामुळे हँगओव्हर आणखी वाढू शकतो.

ग्लूटामेट आणि जीएबीए असंतुलन: अल्कोहोल एक मज्जासंस्था उदासीन आहे. हे मेंदूत गॅमा-अमिनोब्युट्रिक अ‍ॅसिड (जीएबीए) ची पातळी वाढवते, ज्यामुळे एखाद्या व्यक्तीला शांत आणि आरामशीर वाटते. त्याच वेळी, हे ग्लूटामेट (एक उत्तेजक न्यूरोट्रांसमीटर) कमी करते, ज्यामुळे विचार करण्याची गती कमी होते. अल्कोहोलचा प्रभाव कमी झाल्यानंतर, मेंदू या रसायनांचा समतोल साधण्याचा प्रयत्न करतो, ज्यामुळे विपरीत परिणाम होतो. ग्लूटामेट वाढते आणि जीएबीए कमी होते, ज्यामुळे चिंता, घबराट आणि थकवा यासारखी लक्षणे उद्भवतात.

हे हँगओव्हरचे शास्त्र आहे. हँगओव्हरदरम्यान अस्वस्थता का असते, हे आता आपण जाणून घेणार आहोत. यालाच ‘हँगओव्हर चिंता’ किंवा ‘हँगझिटनेस’ म्हणतात. हँगागिटायटीसची लक्षणे आणि तीव्रता व्यक्तीवर अवलंबून असते, काहींसाठी हा सौम्य तणाव असू शकतो तर काहींसाठी तो अत्यंत अस्वस्थ असतो. हँगिज्राइटिस का होतो, त्याची लक्षणे काय आहेत आणि ती कशी टाळता येऊ शकते हे जाणून घेऊया.

हँगायटीसची वैज्ञानिक कारणे कोणती?

मद्यपान केल्यानंतर आपल्या शरीरात आणि मेंदूत अनेक बदल होतात. वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून, अल्कोहोल मज्जासंस्थेवर डिप्रेशन म्हणून कार्य करते. याचा अर्थ असा की हे आपल्या मेंदूतील रासायनिक संदेशवाहकांवर परिणाम करते, ज्याला न्यूरोट्रांसमीटर म्हणतात. अल्कोहोल जीएबीए (गामा-अमिनोब्युट्रिक अ‍ॅसिड) वाढवते, एक न्यूरोट्रांसमीटर जो आपल्याला शांत आणि आरामशीर वाटतो. याव्यतिरिक्त, हे ग्लूटामेट कमी करते ज्यामुळे आपले विचार कमी होतात आणि आपण शांत अवस्थेत पोहोचतो. या कारणास्तव, मद्यपान करताना एखाद्या व्यक्तीला मिलनसार आणि बेफिकीर वाटते.

परंतु अल्कोहोलचा प्रभाव संपताच, मेंदू संतुलन तयार करण्यासाठी जीएबीए कमी करण्याची आणि ग्लूटामेट वाढविण्याची प्रक्रिया सुरू करतो. हा बदल मेंदूवर उलटा पडतो आणि तो अतिउत्तेजित होतो, ज्यामुळे त्या व्यक्तीला अस्वस्थता आणि चिंता जाणवते. या परिस्थितीत, मेंदू अधिक संवेदनशील होतो आणि त्या व्यक्तीस भीती आणि असुरक्षिततेचा अनुभव येऊ शकतो.

साहजिकच प्रश्न पडतो की सर्व लोकांना हँगिंगायटीसचा अनुभव का येत नाही. याची अनेक कारणे असू शकतात, प्रामुख्याने त्या व्यक्तीची जनुके, त्यांची सहनशक्ती आणि मानसिक स्थिती. काही लोकांना अल्कोहोल घेतल्यानंतर स्वत: ला सामान्य वाटते, तर इतरांमध्ये हँगायटीसची लक्षणे अधिक तीव्र असतात.

संशोधनानुसार, आपले शरीर अल्कोहोलवर प्रक्रिया कशी करते यामध्ये आपली जनुके महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावतात. काही लोकांमध्ये अल्कोहोलचा प्रभाव कमी वेळात संपतो तर काहींमध्ये तो बराच काळ टिकतो. हे सर्व जनुकांमुळे होते. तसेच, जे लोक आधीच चिंता किंवा तणावाशी झगडत आहेत त्यांना हँगिज्टिस होण्याची शक्यता असते. असे लोक अनेकदा सामाजिक कार्यक्रमांमध्ये आरामदायक वाटण्यासाठी मद्यपान करतात, परंतु यामुळे त्यांच्यासाठी हँगेबिलिटीचा धोका वाढतो.

विज्ञानाच्या भाषेत समजून घ्या हंगिगी म्हणजे काय?

विज्ञानाने हँगिटनेस समजून घेण्यासाठी अनेक संशोधने केली आहेत. शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की हँगझिटीचे मुख्य कारण मेंदूतील रासायनिक असंतुलन आहे. अल्कोहोलचा प्रभाव संपताच मेंदू समतोल साधण्याच्या प्रक्रियेत असतो, ज्यामुळे व्यक्ती अस्वस्थ होते. जीएबीए आणि ग्लूटामेट सारखी रसायने मेंदूच्या स्थितीवर परिणाम करतात आणि ते संतुलित करण्याचा प्रयत्न करतात.

दारू प्यायल्याने काही आठवणी का पुसल्या जातात?

अनेकवेळा दारू प्यायल्यानंतर त्या व्यक्तीला काही घटना नीट आठवत नाहीत. या स्थितीला ‘ब्लॅकआऊट’ म्हणून संबोधले जाते. जेव्हा त्या व्यक्तीला आदल्या रात्रीचे संभाषण, एखादी घटना किंवा एखाद्याशी वर्तन आठवत नाही तेव्हा ते त्यांना अधिक अस्वस्थ आणि चिंताग्रस्त बनवू शकते. त्याने काहीतरी चुकीचे किंवा असामान्य केले आहे अशी भीती वाढते. असे विचार माणसाला तणावपूर्ण स्थितीत आणू शकतात, ज्यामुळे तो या गोष्टींचा वारंवार विचार करत राहतो आणि अस्वस्थ वाटतो.

हँगेजदरम्यान काय करावे?

मद्यपान केल्यानंतर दुसऱ्या दिवशी सकाळी अस्वस्थ वाटत असेल तर आधी शारीरिक लक्षणांची काळजी घ्या. हायड्रेटेड रहा, कारण शरीरात पाण्याची कमतरता स्थिती खराब करू शकते. हलका आणि पौष्टिक आहार घ्या, ज्यामुळे शरीराला शक्ती मिळते. हँगओव्हरदरम्यान झोपेत व्यत्यय आल्याने व्यक्तीच्या मानसिक स्थितीवर परिणाम होत असल्याने पुरेशी विश्रांती घेणेही खूप महत्वाचे आहे.

हँगागिटिस पासून बचाव करण्यासाठी उपाय

हँगागिटिस टाळण्याचा सर्वात सोपा मार्ग म्हणजे अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित करणे. विविध आरोग्य संस्था आठवड्यातून दहापेक्षा जास्त पेये आणि दिवसातून चारपेक्षा जास्त पेये न घेण्याची शिफारस करतात. आपण जितके जास्त मद्यपान कराल तितके हँगओव्हरची लक्षणे तीव्र होतील आणि आपल्या मानसिक स्थितीवरही परिणाम होईल. त्यामुळे मद्यपान करताना प्रमाणाची काळजी घेणं गरजेचं आहे.

मद्यपान करताना इतर मादक पदार्थ टाळा

अल्कोहोलसह इतर औषधे किंवा औषधांचे सेवन देखील धोकादायक ठरू शकते. इतर मादक पदार्थांच्या सेवनामुळे हँगिंगायटीसची शक्यता वाढू शकते. सिगारेटही हे काम करू शकते. या औषधांचा प्रभाव संपताच शरीरावर आणि मेंदूवर खोल वर परिणाम होतो, ज्यामुळे त्या व्यक्तीला अधिक चिंता वाटू शकते.