रशिया, अमेरिका, चीन हे देश नेत्यांचे आजारपण का लपवतात? कारण जाणून घ्या

रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांच्या तब्येतीबाबत अनेक दिवसांपासून अफवा सुरू आहेत. पुतिन यांना विविध आजार असल्याचा दावा करण्यात आला आहे. पण युक्रेनचे राष्ट्राध्यक्ष व्होलोदिमीर झेलेन्स्की यांनी त्यांच्याबद्दल खळबळजनक दावा करून संपूर्ण जगात खळबळ उडवून दिली आहे. रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन यांचे लवकरच निधन होईल, असा दावा त्यांनी केला आहे. त्यांचे हे विधान अत्यंत धाडसी मानले जात आहे.

मात्र, पुतिन गंभीर आजारी असल्याचा दावा क्रेमलिनने फेटाळून लावला आहे. 71 वर्षीय पुतिन यांनी रशियन जनतेला आपण किती कणखर आणि दृढ निश्चयी आहोत हे दाखवून देण्याचा नेहमीच प्रयत्न केला आहे. आपल्या बड्या नेत्यांची तब्येत बिघडवण्याची प्रथा अनेक देशांमध्ये नवीन नाही. विशेषतः रशिया आणि अमेरिकेसारख्या देशांमध्ये, जिथे सत्तेची स्थिरता आणि राष्ट्रीय सुरक्षेशी संबंधित मुद्दे त्यावर अवलंबून आहेत, ते लपवण्याकडे कल आहे.

नेत्यांचा आजार लपवण्याची प्रथा ज्या देशांमध्ये सत्तेचे केंद्रीकरण होते आणि सरकार आपली प्रतिमा टिकवण्यासाठी पारदर्शकता टाळते, अशा देशांमध्ये अधिक दिसून येते. मात्र, लोकशाही देशांमध्येही सत्तेच्या शिखरावर बसलेल्या नेत्यांचे आरोग्य पूर्णपणे उघड करण्यास संकोच निर्माण झाला आहे. कारण ती पूर्वीसारखी सोपी नाही, पण तरीही अनेक देशांमध्ये ही परंपरा कायम आहे.

हे सुद्धा वाचा

‘भारत की सडकों पर अब कोई त्योहार…’, रमजानबद्दल पोलिसांचे आदेश, संतापला मुनव्वर फारुकी

सलमान खानचं कंगनाच्या मुलांबद्दल मोठं वक्तव्य; म्हणाला, ‘कंगनाचा मुलगा, मुलगी दुसरंच काही…’

वडिलांच्या विरोधात अभिनेत्री घरातून पळाली, रस्त्यावर झोपली, शारीरिक छळ, आज आहे खासदार

छावा सिनेमा बनवला, त्याऐवजी तुम्ही…, सिनेमाबद्दल इम्तियाज जलील यांचं स्पष्ट वक्तव्य

रशियात नेत्यांची बिघडलेली तब्येत जनतेपासून आणि सरकारमधील अनेक ज्येष्ठ सदस्यांपासूनही लपवून ठेवण्यात आली आहे. 1924 मध्ये व्लादिमीर लेनिन स्ट्रोकमुळे काम करू शकले नाहीत, तेव्हा त्यांची खरी स्थिती गुप्त ठेवण्यात आली होती. पण प्रत्यक्षात ते अपंग झाले. त्याचप्रमाणे जोसेफ स्टॅलिन यांची प्रकृती 1953 मध्ये मृत्यूपूर्वी अनेक दिवस गुप्त ठेवण्यात आली होती. ते गंभीर आजारी पडल्यावर सत्तासंघर्षाच्या तयारीसाठी आजूबाजूच्या अधिकाऱ्यांनी ते लपवण्याचा प्रयत्न केला.

1970 च्या दशकाच्या अखेरीस लिओनिड ब्रेझनेव्ह शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या कमकुवत झाले होते, परंतु सोव्हिएत माध्यमांनी हे लपवून ठेवले. ते सार्वजनिक ठिकाणी थकलेले आणि संथ दिसत होते, परंतु मृत्यूपर्यंत हे मान्य केले गेले नाही. अलीकडच्या काळात पुतिन यांच्या तब्येतीबाबत अनेक अटकळ बांधली जात आहेत, परंतु क्रेमलिनने ते गुप्त ठेवले आहे. ते पार्किन्सन किंवा कर्करोगासारख्या आजाराने ग्रस्त असल्याची अफवा पसरली आहे, परंतु हे नेहमीच अधिकृतपणे नाकारले गेले आहे.

अमेरिकेत राष्ट्राध्यक्षांना गंभीर आजारांवर पांघरूण घालण्याची परंपरा आहे, जरी लोकशाही व्यवस्थेत हे नेहमीच शक्य नसते. 1919 मध्ये वूड्रो विल्सन यांना स्ट्रोक आला, ज्यामुळे ते मोठ्या प्रमाणात अपंग झाले. त्यांना गंभीर मधुमेहाचा त्रास होता आणि शेवटच्या दिवसांत त्यांची तब्येत अत्यंत खराब होती. पण हे लपवण्यासाठी प्रसारमाध्यमे त्यांचे फोटो आणि व्हिडिओ दाखवण्यापासून बचावली. त्यांच्या मृत्यूनंतरच जनतेला त्यांची खरी स्थिती कळली.

1960 च्या दशकात जॉन एफ केनेडी अ‍ॅडिसन रोग आणि पाठीच्या गंभीर समस्येशी झगडत होते, परंतु ही माहिती सार्वजनिक केली गेली नाही. ते मोठ्या प्रमाणात वेदनाशामक औषधे आणि इतर औषधे घेत असत, परंतु तरुण आणि उत्साही नेता अशी त्यांची प्रतिमा कायम राहिली. 1980 च्या दशकात रोनाल्ड रेगन यांच्या कार्यकाळात त्यांची स्मरणशक्ती ढासळण्याची चिन्हे होती. अध्यक्षपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर काही वर्षांनी अल्झायमरची लागण झाली होती, पण त्यांच्या शेवटच्या कार्यकाळात त्यांना या आजाराची लागण झाली होती, अशी अटकळ बांधली जात आहे.

नेत्यांचे बिघडलेले आरोग्य झाकण्याची प्रथा केवळ रशिया आणि अमेरिकेपुरती मर्यादित राहिलेली नाही, तर इतर अनेक देशांमध्ये झाली आहे, विशेषत: जिथे सत्ता केंद्रीकृत आहे किंवा जिथे हुकूमशाही राजवट आहे, जसे की चीन, जिथे शीर्ष नेत्यांचे आजारपण आणि आरोग्याच्या बाबी गुप्त ठेवल्या जातात. डेंग शियाओपिंग (1997) हे खूपच कमकुवत झाले होते आणि त्यांनी सार्वजनिक कार्यक्रमांपासून माघार घेतली होती, परंतु चीन सरकारने त्यांच्या आजाराबद्दल कोणतीही अधिकृत माहिती दिली नाही.

उत्तर कोरियाने आपल्या नेत्यांना अजेय

दाखवले उत्तर कोरियात नेत्यांची प्रतिमा दैवी आणि अजेय दाखवली जाते, त्यामुळे त्यांची तब्येत बिघडलेली असते. 2008 मध्ये किम जोंग-इल यांना स्ट्रोक आला तेव्हा उत्तर कोरियाच्या प्रसारमाध्यमांनी ते गुप्त ठेवले होते आणि त्यांच्याबद्दल फारच कमी माहिती जनतेला देण्यात आली होती. 2020 मध्ये किम जोंग-उन अनेक आठवडे सार्वजनिक ठिकाणी दिसले नाहीत. यामुळे त्यांच्या तब्येतीबाबत अटकळ बांधली जात होती. त्यानंतर त्याच्यावर शस्त्रक्रिया झाल्याच्या बातम्या आल्या, पण अधिकृतरित्या काहीही मान्य करण्यात आले नाही.

क्युबामध्ये फिडेल कॅस्ट्रो यांचा आजार (2006) बराच काळ गुप्त ठेवण्यात आला होता; 2006 मध्ये जेव्हा ते गंभीर आजारी पडले, तेव्हा त्यांच्या अनुपस्थितीचे वर्णन सामान्य आरोग्य समस्या म्हणून केले गेले आणि नंतर ते पोटाच्या गंभीर आजाराने ग्रस्त असल्याचे उघड झाले. 2013 मध्ये जेव्हा त्यांना कॅन्सर झाल्याचे निदान झाले तेव्हा ते अनेक महिने सार्वजनिक जीवनातून गायब झाले होते. सरकारने त्यांचा आजार लपवण्याचा पुरेपूर प्रयत्न केला आणि त्यांची प्रकृती बिघडली तरी त्यांच्या वास्तविक स्थितीबद्दल जनतेला काहीच सांगण्यात आले नाही. त्यांच्या निधनाची बातमीही उशिरा जाहीर करण्यात आली.

1940 च्या दशकात हिटलरला पार्किन्सन, न्यूरोलॉजिकल डिसऑर्डर आणि मानसिक समस्या होत्या, परंतु जर्मनीच्या नाझी सरकारने ते गुप्त ठेवले. युद्धाच्या शेवटच्या दिवसांत त्यांची प्रकृती खालावली होती, पण त्यांची प्रतिमा भक्कम ठेवण्यासाठी प्रचार यंत्रणेने ती लपवण्याचा प्रयत्न केला.

फ्रान्सचे राष्ट्राध्यक्ष फ्रान्स्वा मिटरँड्स (1981-1995) यांना त्यांच्या कार्यकाळाच्या सुरुवातीलाच कर्करोग झाल्याचे निदान झाले होते, परंतु त्यांनी ते दशकभर लपवून ठेवले, जे ते शेवटच्या वर्षांत असताना लोकांना माहित होते. पण इंग्रज सरकारने ते लपवण्याचा प्रयत्न केला, त्यांची प्रकृती काम करण्यास योग्य नसतानाही ते पंतप्रधान राहिले.

भारतातील नेत्यांचे आरोग्य लपविण्याची प्रथा पाश्चिमात्य देशांइतकी व्यापक नाही, परंतु काही उदाहरणे आहेत: ताश्कंद मधील लालबहादूर शास्त्री (1966) यांचा मृत्यू गूढ आहे. पण त्यांची फारशी चर्चा झाली नाही. अटल बिहारी वाजपेयी शेवटच्या क्षणी गंभीर आजारी पडले होते, पण सरकारने त्यांच्या तब्येतीची संपूर्ण माहिती सार्वजनिक केली नाही.

एखाद्या देशाच्या नेत्याचा आजार सार्वजनिक झाला तर त्यातून राजकीय स्थैर्य येऊ शकते. यामुळे विरोधी पक्ष आणि बाह्य शक्तींना नेतृत्व कमकुवत असल्याचा संदेश जाऊ शकतो. अनेकदा अस्थिरतेची चिंता जनतेने करावी असे सरकारला वाटत नाही, म्हणून ते आजार लपवतात. अनेक नेते आणि त्यांच्या पथकांना शेवटच्या क्षणापर्यंत सत्तेत राहायचे आहे. त्यामुळे त्यांचा आजार जाहीर केला जात नाही. मात्र, एकविसाव्या शतकात प्रसारमाध्यमे आणि इंटरनेटच्या वाढत्या व्याप्तीमुळे नेत्यांचे आरोग्य लपवणे पूर्वीइतके सोपे नाही, तरीही अनेक देशांनी ही परंपरा कायम ठेवली आहे, विशेषत: जिथे सत्ता केंद्रीकृत आहे आणि लोकशाही संस्था तितक्या मजबूत नाहीत.