पुसदमध्ये सख्खे भाऊ एकमेकांविरोधात लढवणार निवडणूक; कसा असेल राजकीय संघर्ष?
पुसद हा महाराष्ट्राच्या राजकारणातील अत्यंत महत्त्वपूर्ण मतदारसंघ आहे. हा मतदारसंघ नाईक घराण्याचा बालेकिल्ला मानला जातो. आता विधानसभा निवडणुकीच्या पार्श्वभूमीवर याच नाईक कुटुंबात उभी फूट पडली आहे. इंद्रनील आणि ययाती नाईक हे सख्खे बंधू एकमेकांविरोधात निवडणुकीच्या रिंगणात उभे आहेत.
महाराष्ट्र राज्याची स्थापना होण्याच्या आधीपासून ते आतापर्यंत एकाच घराण्यातला आमदार निवडून येणारा मतदारसंघ म्हणजे पुसद विधानसभा मतदारसंघ. या मतदारसंघातून 1952 पासून आतापर्यंत सलग नाईक घराण्यातील आमदार विधानसभेवर निवडून येतोय. त्याचप्रमाणे एकाच घरातून राज्याला दोन मुख्यमंत्रीसुद्धा याच मतदारसंघातून मिळाले आहेत. पुसद विधानसभा मतदारसंघ हा नाईकांचा बालेकिल्ला मानला जातो. आजवर या मतदारसंघात काका-पुतण्या, चुलत भाऊ यांच्यात लढाई पहायला मिळाली. यंदाच्या विधानसभा निवडणुकीत थेट दोन सख्ख्या भावांमध्ये लढत होणार आहे. निवडणुकीच्या आखाड्यात नाईक बंधूंनी एकमेकांविरोधात दंड थोपटले आहेत. यामुळे या मतदारसंघाकडे सर्वांचं लक्ष वेधलं गेलंय. विधानसभा निवडणुकीच्या तोंडावर नाईक कुटुंबात आता उभी फूट पडली आहे. राष्ट्रवादी काँग्रेसचे नेते मनोहरराव नाईक यांच्या दोन्ही मुलांनी एकमेकांविरोधात उमेदवारी अर्ज दाखल केला आहे. त्यामुळे या मतदारसंघात मतांचं विभाजन होण्याची दाट शक्यता वर्तविण्यात येत आहे. या बदललेल्या राजकीय समीकरणानंतर पुसद विधानसभा मतदारसंघातील निवडणूक कशी असेल, कोणामध्ये लढत होईल, इथलं राजकीय गणित काय म्हणतंय, ते जाणून घेऊयात..
पुसद विधानसभा मतदारसंघ
यवतमाळ लोकसभा मतदारसंघात पुसद मतदारसंघ येतो. विदर्भ आणि मराठवाड्याच्या सीमेवर वसलेल्या या मतदारसंघात पुसद आणि महागाव तालुक्याच्या काही भागांचा समावेश होतो. हा बंजाराबहुल मतदारसंघ असल्याने बंजारा समाज ज्याच्या पाठिशी तोच इथला आमदार बनणार, हे गणित ठरलेलं आहे. म्हणूनच नाईक कुटुंबातल्या नेत्याशिवाय इतर कोणीही या मतदारसंघाचं नेतृत्व करू शकलेलं नाही. इथं आदिवासी समाजाचा प्रभाव अधिक असून ओबीसी आणि मुस्लीम समाजाचीही मतं या मतदारसंघात आहेत.
नाईक घराणं
पुसद म्हटलं की सर्वांत आधी वसंतराव नाईक यांचं नाव समोर येतं. त्यांनी सर्वाधिक काळ मुख्यमंत्रीपद भूषवलं होतं. महाराष्ट्राची स्थापना होण्याच्या आधी वसंतराव नाईक यांनी पुसद विधानसभा निवडणूक लढवली होती. 1952 मध्ये ते पहिल्यांदा आमदार म्हणून निवडून आले. 1960 मध्ये जेव्हा महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती झाली, तेव्हा ते पहिले महसूल मंत्री होते. मारोतराव कन्नमवार यांच्या निधनानंतर वसंतराव नाईकांकडे मुख्यमंत्रिपदाची धुरा आली. 1975 पर्यंत ते मुख्यमंत्रीपदावर कायम होते. वसंतराव यांचे पुतणे सुधाकरराव नाईक हेसुद्धा राजकारणात सक्रिय झाले होते. पुढे सुधाकरराव नाईक राज्याचे मुख्यमंत्री झाले. एकाच कुटुंबातून राज्याला दोन मुख्यमंत्री देणारा मतदारसंघ पुसद ठरला.
1999 मध्ये शरद पवारांनी काँग्रेसमधून बाहेर पडत राष्ट्रवादी काँग्रेसची स्थापना केली. तेव्हा सुधाकरराव नाईक यांनी शरद पवारांसोबत राष्ट्रवादीत जाण्याचा निर्णय घेतला. सुधाकरराव यांचे भाऊ मनोहर नाईक यांनी 2004 पासून 2014 पर्यंत या मतदारसंघातून निवडणूक लढवली होती. मात्र 2014 मध्ये त्यांना पुतणे निलय नाईक यांच्या बंडखोरीचा सामना करावा लागला. पुढे निलय नाईक यांनी भाजपात प्रवेश केला. 2019 च्या विधानसभा निवडणुकीत निलय नाईक यांनी मनोहर नाईक यांचा लहान मुलगा इंद्रनील नाईक यांच्याविरोधात लढवली. यावेळी पुसदमधल्या मतदारांनी मनोहर नाईक यांच्या मुलाला निवडून दिलं होतं. मनोहरराव नाईक यांना ययाती आणि इंद्रनील अशी दोन मुलं आहेत. इंद्रनील नाईक हे सध्या पुसदमधील आमदार आहेत, तर ययाती हे जिल्हा परिषदेचे माजी उपाध्यक्ष आहेत.
राष्ट्रवादीमधील फुटीचा नाईक कुटुंबावरही परिणाम
अडीच वर्षांपूर्वी राज्यात झालेल्या सत्तानाट्यानंतर महाविकास आघाडी आणि महायुती अस्तित्त्वात आली. राष्ट्रवादीत फूट पडल्यानंतर पुसदच्या नाईक घराण्यातही फूट पडली. आमदार इंद्रनील नाईक यांनी अजित पवारांसोबत जाणं पसंत केलं. त्यांचे वडील मनोहरराव नाईक यांनी आपण कोणत्या गटात आहोत याबद्दल कधीही जाहीरपणे भाष्य केलं नाही. पण त्यांची साथ इंद्रनील नाईक यांनाच असल्याचं म्हटलं जातं. इंद्रनील यांनी अजित पवार गटात जाताना आपल्याला विश्वासात घेतलं नाही, याबद्दल ययाती नाईक यांच्यात नाराजी होती. तर दुसरीकडे 2019 मध्ये आपल्याला डावलून आमदारकीची संधी इंद्रनील यांना मिळाल्याने ययाती हे संधीच्या शोधात होते. ययाती नाईक यांनी शरद पवार गटातच राहणं पसंत केलं. लोकसभा निवडणुकीत महाविकास आघाडीच्या संजय देशमुख यांना मदत करताना आपण विधानसभेसाठी इच्छूक असल्याचं ययाती यांनी सांगितलं होतं. यंदाच्या विधानसभा निवडणुकीत राष्ट्रवादी काँग्रेस शरद पवार गटाकडून उमेदवारी मिळावी यासाठी ते आग्रही होते. त्या अनुषंगाने ययाती यांनी मतदारसंघात मोर्चेबांधणीही केली होती. संभाव्य उमेदवारांच्या यादीतही त्यांचं नाव होतं. मात्र ऐनवेळी ययाती नाईक यांना उमेदवारी न देता शरद मैद यांना तिकिट देण्यात आलं. यामुळे नाराज झालेल्या ययाती नाईकांनी बंडखोरी करत अपक्ष उमेदवारी अर्ज दाखल केला आहे. त्यामुळे आता विधानसभा निवडणुकीत दोन सख्ख्या भावांमध्ये लढत पहायला मिळणार आहे. इतकंच काय तर ययाती यांनी त्यांच्या फलकांवर वडील मनोहरराव नाईक यांचा फोटो वापरला नाही. केवळ वसंतराव नाईक आणि सुधाकरराव नाईक यांचे फोटो लावल्याने नाईक कुटुंबातील वादाबद्दल चर्चा होत आहेत. राज्याच्या प्रतिष्ठित राजकीय कुटुंबातील वादामुळे अनेकांच्या भुवया उंचावल्या आहेत.
पुसद विधानसभा मतदारसंघातील विधानसभा निवडणूक 2019 चा निकाल
| उमेदवाराचं नाव | पक्ष | एकूण मतं |
| 1- नाईक इंद्रनील मनोहर | राष्ट्रवादी काँग्रेस | 89,143 |
| 2- निलय मधुकर नाईक | भाजपा | 79,442 |
| 3- (नाना) बेळे ज्ञानेश्वर दादाराव | वंचित बहुजन आघाडी | 11,255 |
| 4- शाळीग्राम तुकाराम तांबारे | इतर | 2,153 |
| 5- नोटा | इतर | 1,445 |
शरद पवारांची खेळी?
मनोहरराव नाईक आणि त्यांचा मुलगा आमदार इंद्रनील नाईक यांनी पक्षाची साथ सोडल्यामुळे शरद पवार नाराज असल्याची चर्चा होती. यामुळेच त्यांनी ययाती यांना उमेदवारी न देता एका दगडात दोन पक्षी मारल्याचं म्हटलं जात आहे. नाईक कुटुंबातील इंद्रनील आणि ययाती या भावंडांमधील वादाचा फायदा महाविकास आघाडी करून घेण्याच्या तयारीत असल्याचं पहायला मिळतंय. उमेदवारी न दिल्यास ययाती नाईक हे बंडखोरी करणार हे गृहीत धरूनच राष्ट्रवादी काँग्रेस शरद पवार गटाने या मतदारसंघात जाणीवपूर्वक मराठा उमेदवार दिला. बंजाराबहुल या मतदारसंघात नाईक कुटुंबीयांमध्ये बंजारा समाजाची मतं विभागली गेली तर मराठी, कुणबी, अनुसूचित जाती-जमाती, अल्पसंख्याकांची मतं महाविकास आघाडीकडे वळतील, या अनुषंगाने शरद पवारांनी खेळी खेळल्याची चर्चा आहे. त्यामुळे इंद्रनील आणि ययाती नाईक यांच्यातील वाद कायम राहिल्यास तो महाविकास आघाडीच्या पथ्यावर पडेल, असं चित्र आहे.
पुसद विधानसभा मतदारसंघातील विधानसभा निवडणूक 2014 चा निकाल
| उमेदवाराचं नाव | पक्ष | एकूण मतं |
| 1- नाईक मनोहर राजुसिंग | राष्ट्रवादी कॉंग्रेस | 94,152 |
| 2- देओसरकर प्रकाशराव आबाजी | शिवसेना | 28,793 |
| 3- पाटील वसंतराव देवरावो (कानहेकर) | भाजपा | 19,155 |
| 4- नाईक सचिन विश्वराव | काँग्रेस | 15,017 |
| 5- विशालभौ बलिराम जाधव | इतर | 5,535 |
पुसद विधानसभा मतदारसंघातील विधानसभा निवडणूक 2009 चा निकाल
| उमेदवाराचं नाव | पक्ष | एकूण मतं |
| 1- मनोहर नाईक | राष्ट्रवादी कॉंग्रेस | 77,136 |
| 2- डॉ. आरती फुपाटे | शिवसेना | 46,296 |
| 3- निले नाईक | अपक्ष | 18,486 |
| 4- धनंजय गोविंदराव कांबळे | इतर | 2,732 |
| 5- हदी संभाजी लिमजि | इतर | 1,592 |
नाईक बंधूंसमोरील आव्हान काय?
इंद्रनील नाईक यांचे वडील मनोहरराव नाईक यांचा जनसंपर्क दांडगा आहे. त्यामुळे वडिलांची साथ मिळाल्याचा लाभ त्यांना होईल, असं म्हटलं जातंय. असं असलं तरी गेल्या पाच वर्षांत इंद्रनील हे सर्वसामान्य जनतेच्या संपर्कात नसल्याच्या तक्रारी वाढल्या आहेत. मनोहर नाईक यांच्यासारखा जनसंपर्क इंद्रनील यांचा तयार करता आला नाही. त्यामुळे पक्षफुटीचाही परिणाम या मतदारसंघात दिसेल, अशी शक्यता राजकीय विश्लेषक वर्तवत आहेत. दुसरीकडे ययाती यांनी गेल्या पाच वर्षांत आपला जनसंपर्क चांगलाच वाढवला आहे. ययाती यांच्याबद्दल या मतदारसंघात थोडी सहानुभूतीसुद्धा आहे. या मतदारसंघातील सर्वांत मोठा प्रश्न म्हणजे बेरोजगारी. हाती रोजगार नसल्याने इथला तरुण पुणे-मुंबईला स्थलांतर होऊ लागला आहे. यवतमाळ हे कापसासाठी ओळखलं जातं. पण इथे कापूस आणि सोयाबीनला भाव मिळत नसल्याने, शेतकरी नाराज आहेत. त्यामुळे पुसद मतदारसंघातील तरुण आणि शेतकरी यांचे प्रश्न समजून त्या अनुषंगाने काम करणाऱ्या नेतृत्त्वाला जनतेची साथ मिळू शकते, असा अंदाज आहे.
